Tag: zsrr

Sowiecki czołg na ulicach Budapesztu w październiku 1956 roku. Fortepan/Wikimedia Commons

WSPÓLNOTA CZERWIENI cz. 60

Piotr R FrankowskiLeave a comment

Ani w epoce Jelcyna, ani tym bardziej w putinowskiej Rosji nie ukazały się żadne znaczące publikacje, przyglądające się wykorzystaniu przez ZSRR nazistowskich chemików paliw, metalurgów, konstruktorów okrętów wojennych, projektantów artylerii lufowej, optyków, specjalistów technik szyfrowania, twórców radiostacji, stacji radiolokacyjnych, tworzyw sztucznych…

Skąd Sowieci mieli nowe konstrukcje radarów po drugiej wojnie? W ich propagandzie dźwięczy ta sama śpiewka, co przy lotnictwie i rakietach: nasi naukowcy już pracowali nad tym w latach 30., zaraz po wojnie powstał nowy instytut i nasi samorodni geniusze od razu w 1946 zbudowali nowoczesny radar do wykrywania celów powietrznych. Tak samo jak we wspomnianych przykładach, jest to wierutne kłamstwo. Wśród ludzi, których w ramach operacji Osoawiachim zabrano z sowieckiej strefy okupacyjnej, znajdowali się także specjaliści z dziedziny radiolokacji. Jak mówi raport CIA z 28 lutego 1950 roku, amerykański wywiad wiedział o obecności zespołu nazistowskich inżynierów w Zakładzie nr 197 imienia W. I. Lenina w mieście Gorki (dziś Niżny Nowgorod) – nie wiadomo, ilu tam pracowało, wiemy zaś, że pojechało z nimi 48 członków rodzin. Według tego samego raportu w instytucie badawczym przy owym zakładzie pracowali również niemieccy specjaliści w zakresie zdalnego sterowania drogą radiową oraz elektroakustyki.

Sowiecki radar P-3, rysunek CIA. (Wikimedia Commons)

Zakład nr 197 miał związek z jeszcze jednym ciekawym rozwiązaniem technicznym rodem z nazistowskich Niemiec. Dziś łączność jednokierunkowa z zanurzonymi okrętami podwodnymi przy pomocy nadajników VLF wydaje się czymś oczywistym dla każdego, kto czyta książki i czasopisma o tej tematyce, ale w latach 30. tylko Niemcom udało się zbudować taki system, który dobrze działał; system Goliath zastąpił u nich jeszcze przed wojną system Nauen o mniejszej wydajności. Anteny systemu łączności Goliath wraz z nadajnikami, zdemontowane w Kalbe an der Milde na południe od Magdeburga, pojechały najpierw do wymienionego zakładu, a następnie Niemcy zmontowali i uruchomili je w nowej lokalizacji, gdzie najprawdopodobniej działają do dziś. Wszystkie użytkowane na świecie instalacje nadawcze VLF, służące do przesyłania komunikatów do zanurzonych okrętów podwodnych, bazują na tych samych założeniach i rozwiązaniach, także najnowsze instalacje rosyjskie i chińskie.

Stacja nadawcza VLF Goliath w Kalbe an der Milde. (Wikimedia Commons)

W latach trzydziestych Związek Sowiecki zakupił w Szwecji maszyny szyfrujące B-211 firmy Hagelin (która po drugiej wojnie światowej przeniosła się do Szwajcarii i zmieniła nazwę na Crypto AG), używano ich podczas przygotowań do wojny, agresji na Finlandię i Iran, wreszcie przez resztę drugiej wojny światowej i pierwszą dekadę po niej. Boris Hagelin urodził się w 1892 roku w Rosji, ale miał ojca Szweda i w Szwecji właśnie założył w latach 20. XX wieku przedsiębiorstwo, produkujące seryjnie maszyny szyfrujące – we wspomnieniach napisał, że sowiecka komisja handlowa “zmusiła” go do sprzedaży dwóch maszyn, które skopiowano – nie jest jasne, jakich środków perswazji użyli w Sztokholmie enkawudziści. Dość szybko po 1941 roku niemieckim kryptologom udało się rozpracować sowiecki system szyfrowania wiadomości na poziomie frontu (zgrupowania armii), a sowiecki wywiad, głównie dzięki takim wiernym agentom jak Kim Philby i John Cairncross, znał wszystkie słabości Enigmy. Długi okres używania maszyn Hagelina najlepiej świadczy o tym, że nie były dostępne własne konstrukcje o lepszych parametrach, a samo skopiowanie Enigmy nie mogło być uznane za wystarczające. Co się zmieniło w 1945 roku?

M125-3 “Fiałka”. (Wikimedia Commons)

Szykując inwazję Europy Zachodniej Sowieci musieli poprawić poziom utajnienia swej łączności. Trudno uwierzyć, aby jednym z priorytetów grup trofiejszczyków i specjalnych ekip NKWD na wiosnę 1945 roku nie było pozyskanie nazistowskich ekspertów od szyfrów – skoro specjalistów od łączności przewodowej i bezprzewodowej zabrano do ZSRR na pewno. Fakty są takie, że na początku lat 50. rozpoczęto seryjną produkcję i wprowadzanie do służby maszyny szyfrującej M-125, popularnie nazywanej “Fiałka”. Maszyna ta, stosowana w ZSRR, krajach Układu Warszawskiego, a także np. na Kubie czy w pracujących dla Moskwy krajach Bliskiego Wschodu, została zmodernizowana w połowie lat 60. i używano jej do 2001 roku. Pod względem konstrukcji zbliżona była do Enigmy, ale miała dziesięć bębnów i dodatkowe zabezpieczenia podobne do tych z urządzeń Hagelin.

Sowiecki okręt podwodny Projekt 644 z dwiema wyrzutniami rakiet balistycznych R-5, rok 1958. (Wikimedia Commons)

Zakres pracy niemieckich specjalistów marynarki wojennej w ZSRR po 1945 roku także pozostaje tajemnicą. Oczywiste jest, że skoro pozyskano jednostki pływające – nawodne i podwodne, dokumentację produkcyjną, mnóstwo wyposażenia stoczniowego (na przykład całą zawartość stoczni Schichau-Werke w Elblągu), to potrzebni byli także ludzie z odpowiednią wiedzą – Stalin pamiętał, że samo lawinowe kupowanie licencji w latach 30. nie załatwiło sprawy. Co najmniej jeden specjalistyczny ośrodek badawczy, w którym pracowali Niemcy, istniał w miejscowości Oranienbaum (dziś: Łomonosow), drugi raczej na pewno w Leningradzie. A czym tam się zajmowali Niemcy, przywiezieni ze strefy okupacyjnej lub wyłuskani z obozów jenieckich na terenie ZSRR? Według danych amerykańskiego wywiadu pracowano nad konstrukcjami torped, rakietotorped, elektronicznymi zapalnikami dla min morskich, badaniami oporu hydrodynamicznego, naddźwiękowymi pociskami rakietowymi dla marynarki wojennej oraz konstruowaniem cichobieżnych śrub napędowych.

StG 44. (Wikimedia Commons)

Fascynuje wielu z nas kwestia rozwoju broni strzeleckiej. Co robił w ZSRR Hugo Schmeisser? Internetowi fanatycy toczą pianę z ust, gdy ktoś ośmiela się stwierdzić, że karabinek automatyczny na nabój pośredni AK-47 powstał na bazie niemieckiego karabinka StG 44. Faktycznie, te dwa typy broni działają na innej zasadzie, ale mają podobny pokrój i zbliżoną koncepcję. Skoro w Związku Sowieckim po 1946 roku na pewno pracowali niemieccy specjaliści od broni strzeleckiej, zabrani na wschód w łapance Sierowa, to dlaczego mamy się upierać, że najbardziej popularny dziś na naszym globie karabinek automatyczny został stworzony samodzielnie przez genialnego towarzysza Kałasznikowa, który nie skończył nawet podstawówki i który przez jakiś czas był tylko kierowcą, a potem dowódcą czołgu? Który usłyszawszy w szpitalu skargi żołnierzy na broń, w ciągu kilku miesięcy od zera zaprojektował pistolet maszynowy, który wystąpił w państwowym konkursie? Czyż nie brzmi to jak perfekcyjnie sowiecka legenda o bohaterze z ludu? Samorodnym, proletariackim geniuszu, którego pierwsza żona, Jekatierina, wykonywała za niego rysunki techniczne?

Hugo Schmeisser i pozostali Niemcy w Iżewsku. (Wikimedia Commons)

Zacznijmy od początku: ważnym ośrodkiem niemieckiego rusznikarstwa i produkcji broni strzeleckiej było miasto Suhl i jego okolice, gdzie fach rusznikarza przekazywano z ojca na syna już w XIX wieku. 3 kwietnia 1945 roku wojsko amerykańskie zajęło Suhl i wstrzymało produkcję broni we wszystkich znajdujących się tam zakładach. Hugo Schmeisser (autor m.in. projektu pierwszego na świecie udanego pistoletu maszynowego MP18) wraz z bratem Hansem byli przez wiele tygodni przesłuchiwani przez brytyjski i amerykański wywiad. Pod koniec czerwca 1945 roku, na mocy ustaleń poczdamskich, Amerykanie opuścili Turyngię i na ich miejsce wkroczyli Sowieci. Armia Czerwona natychmiast zmusiła personel fabryki do przywrócenia produkcji sprzed kapitulacji III Rzeszy – już w sierpniu udało się zmontować ze zmagazynowanych części 50 sztuk nowoczesnego karabinka StG 44 na nabój pośredni, które w ekspresowym tempie wysłano do kochającego pokój ZSRR, aby odpowiednia jednostka poddała testom tę broń, idealną dla wojsk w natarciu. Razem z testową partią karabinków wysłano 10785 arkuszy rysunków technicznych broni strzeleckiej. Październik 1945 roku przyniósł polecenie władz okupacyjnych, aby Schmeisser (który notabene nie był projektantem pistoletu maszynowego MP38, znanego jako “Schmeisser”; autorem tego projektu był Heinrich Vollmer, za to Schmeisser odpowiadał za nowoczesny karabinek StG 44) zgłosił się do pracy w tzw. Komisji Technicznej Armii Czerwonej i przyłożył się do szczegółowego opisania stanu rozwoju broni strzeleckiej w Trzeciej Rzeszy celem przygotowania podstaw dla stworzenia nowych konstrukcji takiej broni w ZSRR (podobne opracowania przygotowali pracujący dla Moskwy wówczas niemieccy specjaliści z innych dziedzin, na przykład Helmut Gröttrup).

StG 44. (Wikimedia Commons)

W październiku 1946 Hugo Schmeisser i inni niemieccy konstruktorzy broni strzeleckiej zostali przymusowo wywiezieni na wschód w ramach Operacji Osoawiachim Iwana Sierowa. 24 października specjalny pociąg z Suhl i okolic dotarł do Iżewska na Uralu do fabryki broni nr 74, stanowiącej kontynuację przedsiębiorstwa z czasów carskich – dziś fabryka ta nazywa się Iżmasz. Dla 16 Niemców z Suhl powołano do życia osobny wydział konstrukcyjny, numer 58, w tejże fabryce; stworzono pięć zespołów konstrukcyjnych, każdy pod kierunkiem doświadczonego niemieckiego konstruktora. Tymi konstruktorami byli: Hugo Schmeisser z firmy Haenel, Kurt Horn i Werner Gruner (obydwaj z firmy Grossfuss) oraz Oscar Schink z firmy Gustloff, a wszystkimi zespołami formalnie zarządzał Karl Barnitzke, także z firmy Gustloff. Schmeisser otrzymywał wciąż negatywne opinie od NKWD, stale chorował, ale projektował, co mu kazano, korzystając ze stworzonych przez siebie dla StG 44 technik tłoczenia elementów składowych broni – za to inżyniera Grunera Sowieci chętnie chwalili. Nie wiemy i pewnie nigdy nie dowiemy się, który zespół konkretnie projektował karabinki automatyczne na nabój pośredni. Schmeisser, rzekomo tak władzy sowieckiej mało przydatny, miał wrócić na terytorium Niemiec z początkiem 1952 roku, lecz jego wyjazd opóźniono o pół roku. Dotarł do NRD w końcu 9 czerwca 1952 roku, ale już 12 września roku kolejnego zmarł w szpitalu w Erfurcie po operacji płuc.

Opinia na temat Schmeissera, podpisana przez inspektora fabryki w Iżewsku i sekretarza komitetu Partii. Co ciekawe, dowodzi, że w latach 1946-1951 Niemiec konsultował różne projekty broni strzeleckiej, zaprojektował nowy magazynek dla pistoletu maszynowego PPSz, nowy magazynek dla karabinu Mosin oraz nowy “automat” na niemiecki nabój pośredni 8x33mm (!). (Wikimedia Commons)

Wszystkie – nieliczne – rosyjskie publikacje na temat Schmeissera powtarzają ad infinitum twierdzenie, jakoby Niemiec był krnąbrny, leniwy i nie chciał pracować w ZSRR, dlatego też ukarano go obniżką uposażenia. Te same publikacje upierają się, że pojechał na wschód z własnej woli, zarazem twierdząc, że “pozwolono mu wrócić” de facto dopiero wtedy, gdy było jasne, że lada chwila zemrze na chorobę płuc, której nabawił się w jakże zdrowym klimacie Iżewska. Ja bynajmniej nie twierdzę, że to akurat on odpowiadał za konstrukcję automatu Kałasznikowa, zwracam tylko uwagę na fakt, że zbiegi okoliczności nie istnieją; skoro 16 wybitnych niemieckich konstruktorów broni pracowało w tym okresie w Iżewsku, to raczej skorzystano jakoś z ich ogromnego doświadczenia. Wiemy na pewno, że pracował z nimi między innymi Jewgienij Dragunow, oficjalnie autor projektu znanego do dziś karabinu snajperskiego. Czytelnikom pozostawię wnioski: czy jest większa szansa, że znakomitą, prostą konstrukcję karabinka AK opracowała ekipa ogromnie doświadczonych Niemców z Suhl, czy raczej półanalfabeta po dwuletniej szkole mechaników Kolei Turkiestańsko-Syberyjskiej, figurant w wielkiej propagandowej mistyfikacji?

Fragment rysunku technicznego pistoletu maszynowego na nabój 9 mm, zaprojektowanego przez Schmeissera w Iżewsku. (Wikimedia Commons)

Skoro Brytyjczycy zbudowali swój pierwszy rakietowy pocisk powietrze-powietrze, naprowadzany w podczerwieni, w ramach projektu Blue Jay, nazwany w produkcji seryjnej Firestreak, wyłącznie na podstawie niemieckiej wiedzy i konstrukcji czujnika podczerwieni Kiel-Gerät, montowanego do nocnych myśliwców Junkers Ju 88, to dlaczego Sowieci, mając u siebie w szaraszkach konstruktorów tego systemu, mieliby wymyśleć to samo od zera zupełnie samodzielnie? Wiemy, że istniały ośrodki, w których pracowali Niemcy, mający doświadczenie z badaniami naprowadzania w podczerwieni, ale zakres ich zadań pozostaje utajniony. Jak zwykle, Sowieci/Rosjanie przyznają się do małego ułamka nazistowskiego wkładu, ukrywając rzeczy ważniejsze – ma to odzwierciedlenie w nielicznych książkach o wpływie Niemców na sowieckie konstrukcje lotnicze, gdzie autorzy skupiają się na projektach zespołu Brunolfa Baadego, które nie trafiły do produkcji, całkowicie pomijając to, co przez długie lata robił Siegfried Günter. Niemiecki aktywny celownik noktowizyjny do broni strzeleckiej Vampyr produkowano w ZSRR z niewielkimi zmianami jako NSP-2 i użytkowano w armiach Układu Warszawskiego jeszcze w latach 70. XX wieku.

Hermann Göring z celownikiem Vampyr (Zielgerät 1229), pracującym w podczerwieni. (Wikimedia Commons)

Wszyscy zdają się zapominać o specjalistach z zakresu optyki. Z samych zakładów Zeissa w Jenie NKWD zabrało, w ramach operacji Osoawiachim, aż 286 specjalistów wraz z członkami rodzin, co czyniło w sumie około 700 Niemców, wywiezionych jednym ruchem do Leningradu. Tam porozdzielano ich pomiędzy słynną fabrykę nr 349, znaną jako “GOMZ” (tam później produkowano między innymi aparaty fotograficzne Lubitiel i Smiena), zakład produkcyjny Progres i Państwowy Instytut Optyczny. Cały sprzęt ze zdemontowanych zakładów Zeissa spędził sporo czasu na wolnym powietrzu i sporo urządzeń uległo zniszczeniu z powodu typowej sowieckiej bezmyślności i wszechobecnego niechlujstwa. Niemcy musieli w bałaganie znaleźć potrzebne przedmioty i je samodzielnie naprawić, co się generalnie udało. Czym się zajmowano? Budowano urządzenia do astrofizyki, spektrografii, celowniki, dalmierze, mikroskopy pomiarowe, teleskopy, epidiaskopy i aparaty fotograficzne. Jeszcze w 1952 roku w ZSRR używano szkła przywiezionego z magazynów w Jenie – jego jakość znacznie przewyższała to, co udawało się wyprodukować w Kraju Rad. Te maszyny z Jeny, które nie pojechały do Leningradu, trafiły do Krasnogorska (aparaty Zorki) oraz do Kijowa (dział aparatów Contax). Część niemieckich specjalistów pozostała w ZSRR jeszcze po 1952 roku.

Aparat fotograficzny “Leningrad”, produkowany w GOMZ w latach 1956-1968. (Wikimedia Commons)

Z jednym brutalnym wnioskiem musimy się pogodzić: pełnego zakresu wykorzystania nazistowskich specjalistów w ZSRR po 1945 roku nie poznamy nigdy. Częściowo ze względu na zintensyfikowane przez ekipę Putina fałszowanie historii, ewidentne choćby w powrocie do obwiniania Niemców o zbrodnię katyńską, częściowo dlatego, że jeśli nawet ktoś wspomina o operacji Osoawiachim i pokazuje niepełne listy osób, zabranych do ZSRR, to nie mówi się nigdy o ogromnej rzeszy ludzi wysłanych na wschód jeszcze w 1945 roku (jak choćby fizycy jądrowi), nie mówi się też o szeregowych technikach i mechanikach, brygadzistach, kreślarzach… Związek Radziecki osiągnął perfekcję w tworzeniu legend, fałszowaniu życiorysów, przypisywaniu sobie zasług innych krajów, a także ukrywaniu prawdziwej historii.

Obozy pracy, do których deportowano Górnoślązaków w 1945 roku. (Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku).

Sowieci, pozornie trzymając się ustaleń z Jałty i Poczdamu, podciągali deportacje personelu naukowego III Rzeszy pod osobowe świadczenia w ramach reparacji wojennych. Dokładnie według tej samej wymówki – pasującej do narracji, że Związek Radziecki poświęcił miliony swoich obywateli dla “ratowania” Europy przed faszyzmem – zabrano na wschód kilkadziesiąt tysięcy Górnoślązaków, których zmuszono do pracy w sowieckich kopalniach i obozach pracy przez kilka lub nawet kilkanaście lat; wielu z nich wywieziono już w lutym 1945 roku! Od maja 1945 opuszczonego hitlerowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau Sowieci używali jako “Frontowego Obozu Przesyłowego” dla jeńców wojennych, ale przeszło przezeń także sporo Ślązaków, podobnie jak przez obóz w Łabędach, więzienie w Gliwicach itd. Nawet bezmyślni apologeci zbrodniarza Bieruta muszą przyznać, że nigdy nie upomniał się o Polaków, zmuszonych do niewolniczej pracy u rzekomego sojusznika. Ani on, ani Gomułka nie ośmielili się zaryzykować gniewu swoich mocodawców – dopiero w 1956 roku pojawiła się szansa oficjalnego powrotu tych wywiezionych, którzy przeżyli. W obozach śmiertelność sięgała często 60%, zaś pełna lista wywiezionych nie istnieje. Szacuje się, że w ramach “reparacji ludzkich”, tych samych, na które powoływali się Sowieci z NKWD, wywożący hitlerowskich naukowców, deportowano pomiędzy 50 i 150 tys. Górnoślązaków. Przyobozowe, prowizoryczne cmentarze zlikwidowano w latach 60. XX wieku i zabudowano tereny po nich pozostałe. Cóż, bracia z ZSRR znacznie lepiej potraktowali wrażych nazistów niż “przyjaciół” z Polski.

Plakat propagandowy: Józef Stalin i Bolesław Bierut. (Wikimedia Commons)

Na świecie istnieje sieć – i to nie jest żadna teoria spiskowa – historyków, którzy są w stanie wykonać najgłupsze nawet fikołki intelektualne, aby tylko wspierać i umacniać Wielkie Sowieckie Kłamstwo. Przykład: bardzo popularny historyk Michael Jabara Carley, pracujący w Montrealu, autor wielu książek o historii ZSRR, zaraz po próbie zamordowania Skripala wysmarował pamflet, uwalniający Putina i podległe mu instytucje od odpowiedzialności za zamach, a oskarżający rząd brytyjski. Między innymi z tego powodu, dla przeciwdziałania dalszej propagacji sowieckich i rosyjskich kłamstw historycznych, powstał niniejszy cykl tekstów.

cdn.

RDS-1, pierwsza sowiecka bomba atomowa. WIkimedia Commons

WSPÓLNOTA CZERWIENI cz. 59

Piotr R Frankowski2 komentarze

Dlaczego nadano oficerowi SS z Krzyżem Żelaznym z Liśćmi Dębowymi dwukrotnie Nagrodę Stalinowską i raz Order Lenina za rzeczy, które on wymyślił już przed wojną i wówczas opatentował, jak mikroskop elektronowy? Laureat nagrody państwowej ZSRR drugiego stopnia, Manfred baron von Ardenne, musiał zatem robić dla Stalina coś tak ważnego, że warto było z arystokraty, zdeklarowanego nazisty, oficjalnie zrobić bohatera ludu pracującego miast i wsi.

Von Ardenne postawił sowieckim okupantom Niemiec twarde warunki i wszystkie zostały zaakceptowane, choć może się to wydawać nieco dziwne osobom, które nadal wierzą, iż należał do nazistowskich naukowców, niepotrzebnie zabranych na niemal dekadę do ZSRR – bo przecież sowieccy genialni naukowcy sami sobie świetnie poradzili ze stworzeniem broni jądrowej. Baron zażądał, by dyktatura proletariatu znalazła mu w ZSRR ciepłe miejsce na instytut badawczy, w żadnym razie na Syberii czy równinach wokół Moskwy. Podlegające krwawemu Berii – tak samo jak badania rakietowe – sowieckie struktury potulnie zgodziły się, gdy nazista wybrał lokalizację w Suchumi, w dawnym sanatorium (dano mu do wyboru Moskwę, Krym i Gruzję).

Manfred von Ardenne. (Bundesarchiv)

27 lipca 1945 roku NKWD oficjalnie otworzyło Physikalisch-Mathematische Institut w Suchumi, opisywany kryptonimem “Instytut A” (od nazwiska dyrektora, A jak Ardenne). Dużo wcześniej, bo zaledwie dwa tygodnie po potajemnym wylocie barona von Ardenne z żoną do Moskwy, ekipa z NKWD spakowała wszystko w berlińskim instytucie naukowca (w którym on sam także mieszkał z rodziną) do 750 skrzyń, i wypełniła nimi pociąg. Do składu pociągu włączono wagony osobowe, którymi do ZSRR udała się cała rodzina Manfreda, w tym teściowie, i wszystkie osoby z jego domowej służby (!); dotarł ów pociąg do Moskwy 11 czerwca. Widać jasno, że wszystko działo się w nietypowym dla niewydolnego państwa sowieckiego błyskawicznym tempie. Nowy instytut otoczono zasiekami z drutu kolczastego, wystawiono wokół niego warty, a Niemcom wolno było opuszczać teren wyłącznie w towarzystwie enkawudzistów.

Tylko jakim Niemcom? Skąd von Ardenne wziął personel? Pochodzenie zatrudnionych w jego instytucie w Suchumi i podobnym w Agudserze (blisko Suchumi) naukowców i techników było zbliżone do tego z późniejszej operacji Osoawiachim: część pojechała na Wschód chętnie, z własnej woli, powodowana powojenną biedą bądź niechęcią do nazizmu (albo strachem przed odpowiedzialnością za jakiś w nim udział); część zabrano siłą. Ktoś oczywiście musiał kilkudziesięcioosobowej ekipie sowieckich fizyków jądrowych, plądrującej sowiecką strefę okupacyjną, podpowiedzieć, kogo zabrać.

Gustav Hertz. (Wikimedia Commons)

Do Instytutu G, drugiej placówki badań broni jądrowej oprócz Instytutu A Manfreda von Ardenne, trafił Gustav Hertz, laureat nagrody Nobla z 1925 roku. Pracował tam, z powodzeniem, nad metodami rozdzielania izotopów. To od jego nazwiska Sowieci nazwali tę tajną jednostkę badawczą – w rosyjskiej transkrypcji “Hertz” to bowiem “Gierc” – podobnie jak “Hitler” to dla Rosjanina “Gitler”. Razem z Hertzem pracował przez sześć lat jego siostrzeniec, Hardwin Jungclaussen, odnaleziony przez NKWD w jednym z obozów jenieckich na terenie ZSRR, w ramach takiej samej akcji poszukiwawczej, jaką prowadzono wobec konstruktorów lotniczych, rakietowych i specjalistów silnikowych. Z nimi współdziałał Hans Barwich, fizyk, specjalista Siemensa od detonatorów torped; wyjechał do ZSRR z własnej woli, podobnie jak von Ardenne, jeszcze w 1945 roku. Barwich, Hertz, Jungclaussen i inni, w tym Riehl, zajmowali się projektowaniem i budową kaskadowych systemów wzbogacania uranu, ale obecność wśród nich człowieka, który przez dziesięć lat wyłącznie doskonalił zapalniki torped, świadczy najlepiej, że nie tylko to robili – Barwich z Hertzem dostali Nagrodę Stalinowską za swoją pracę. Stalin raczej nie nagradzał nazistowskich naukowców za postępy w pokojowych aspektach fizyki jądrowej.

Nikolaus Riehl. (Wikimedia Commons)

Nikolaus Riehl, wynalazca świetlówki (lampy fluorescencyjnej), znał Rosję Sowiecką, bo urodził się w Rosji i spędził tam młodość. Jak wspomina jego syn, sytuacja tuż po zakończeniu działań wojennych była skrajnie zła – Riehl z rodziną znaleźli się w Turyngii, która pierwotnie znajdowała się pod okupacją amerykańską, a następnie została przejęta przez Sowietów. Miał bezcenne doświadczenia z pracy z Hahnem, przez wiele lat też pracował dla koncernu Degussa i to on odpowiadał za wytworzenie uranowych “klocków” dla nazistowskiego reaktora jądrowego w Haigerloch. Niewiele mu to doświadczenie dawało, gdy głodował wraz z rodziną. Riehl zdecydował się wyjechać do ZSRR – enkawudziści obiecali mu wygodne życie, dobre zarobki i możliwość pracy naukowej. Dla zachęty zabrano go do Moskwy, gdzie zaproszono na spektakl do Teatru Wielkiego. Jako specjaliście od kwestii wzbogacania uranu, pozwolono mu wybrać lokalizację własnego laboratorium. Riehl z rodziną i współpracownikami znalazł się w efekcie w miasteczku Elektrostal nieopodal Moskwy, gdzie z powodzeniem wszczął produkcję uranu w Zakładzie nr 12; po kilku latach Riehla i część innych specjalistów przeniesiono do Laboratorium B w Sungul za Uralem i tam włączono do pracy nad przetwarzaniem odpadów radioaktywnych. Miejsce było ogromnie ciekawe, bo oprócz Niemców i rosyjskich naukowców, wydobytych z gułagu, pracowali tam ludzie skazani za przestępstwa kryminalne.

Demontaż reaktora jądrowego w Haigerloch przez amerykańską ekipę Alsos. (Wikimedia Commons)

Podobnie jak wielu Niemców, budujących sowiecką broń jądrową, Riehl w swoich wspomnieniach upiera się, że był odizolowany od samego tworzenia broni atomowej i że tak właściwie nie brał w nim udziału. Na pewno tak było, a nagrodę Stalina, tytuł Bohatera Pracy Socjalistycznej, premie finansowe itp. dostał od sowieckiego dyktatora za to, jak ładnie mówił po rosyjsku (faktycznie mówił pięknie, albowiem po spędzeniu dzieciństwa i młodości w St. Petersburgu był dwujęzyczny).

List dziękczynny Berii i Kurczatowa do Stalina, listopad 1949, z pytaniem “dlaczego nie Riehl” w odręcznej notatce dyktatora. (Wikimedia Commons)

Z profesorem Riehlem łączy się historia, po części zabawna, po części przerażająca. Gdy powiodła się pierwsza sowiecka próba nuklearna, ludzie oficjalnie firmujący prace nad bombą A, czyli kat narodu Beria i rzekomy geniusz Kurczatow, napisali list dziękczynny do Stalina (tak to jest w kraju totalitarnym, władca nie dziękuje ludziom za ich osiągnięcia dla kraju, tylko oni muszą jego przywódcy podziękować za to, że pozwolił im żyć i pracować…). Na ich liście towarzysz Stalin, ołówkiem chemicznym, jak to miał w zwyczaju, napisał komentarz: “dlaczego nie Riehl”. Skupmy się przez moment na wymowie tej notatki. Skoro Sowieci zupełnie samodzielnie skonstruowali bombę atomową, dlaczego Stalin (a) pamiętał nazwisko konkretnego Niemca, który pracował nad tą bombą; (b) dlaczego oczekiwał po nim wdzięczności; (c) dlaczego wreszcie uważał, iż ten konkretny Niemiec był kimś istotnym?

W powtarzanych bezmyślnie przez zachodnich historyków rosyjskich wzmiankach o udziale nazistowskich specjalistów w tworzeniu sowieckiej bomby atomowej pojawiają się, typowe dla propagandy ZSRR, wewnętrzne sprzeczności. Przyjmuje się, że Niemcy wnieśli mało znaczący wkład w ten proces, że ich izolowano od znacznie bardziej zaawansowanych prac sowieckich kolegów, ale że po zakończeniu ich pracy przetrzymano przez kilka lat kwarantanny, by nie mogli złemu Zachodowi przekazać wiedzy o najnowszych sekretach ZSRR. Czego przekazać, skoro rzekomo do niczego ich nie dopuszczono? Logiczne spojrzenie na sowieckie kłamstwa w tej sprawie obnaża okruchy prawdy: bez Niemców wydarzyłoby się niewiele. Niektórzy z niemieckich specjalistów jeszcze długo po powrocie z ZSRR – zwłaszcza ci, którzy zdecydowali się na wierność NRD – podtrzymywali przekaz propagandowy z żelazną konsekwencją.

Berlin, rok 1970, posiedzenie Rady Państwa NRD. Minister Zdrowia Max Sefrin rozmawia z prof. dr Manfredem von Ardenne. (Bundesarchiv)

Baron von Ardenne pozostał w ZSRR aż do 1955 roku, a następnie przeniósł się do NRD. Formalnie bezpartyjny von Ardenne w latach 1963-1990 był posłem Izby Ludowej, czyli marionetkowego enerdowskiego pseudoparlamentu. Oficjalnie jego instytut w późniejszym okresie jego życia zajmował się metodami leczenia nowotworów, a on sam wygłaszał płomienne mowy, wychwalające zasługi bloku wschodniego w “walce o pokój” i pokojowym zastosowaniu broni jądrowej. Naukowiec, którego wpływów w Moskwie panicznie bał się sam Honecker, robił z siebie bojownika, zmagającego się ze złym, zbrojącym się Zachodem.

Erich Honecker dokonuje przeglądu odddziału Narodowej Armii Ludowej NRD w 1972 roku. (Bundesarchiv)

O pozycji byłego SS-Standartenfuhrera von Ardenne w Moskwie jeszcze w latach 80. najlepiej świadczy fakt, że w czerwcu 1987 roku spotkał się z zastępcą szefa KGB, Władimirem Kriuczkowem, w celu przedyskutowania ewentualnego odsunięcia Ericha Honeckera od władzy i wprowadzenia w NRD “socjalistycznej gospodarki rynkowej” w ramach sowieckiej pieriestrojki. Wynika z tego, że liczono się z nim bardziej niż z Honeckerem – w końcu to nie Honecker skonstruował dla ZSRR bombę atomową, przekształcając niewolnicze imperium komunizmu w światowe supermocarstwo. Przed śmiercią von Ardenne udostępnił swój dziennik, swoje notatki i swoje biuro tylko jednemu dziennikarzowi, Gerhardowi Barkleitowi, który napisał o naukowcu książkę o bardzo pozytywnej wymowie…

Wiadomo, że oprócz wymienionych powyżej grup specjalistów istniały jeszcze inne, o których działalności nie wiadomo praktycznie nic. Na przykład Sowieci zabrali do ZSRR grupę naukowców, pracujących nad budową reaktorów w ramach ośrodka badawczego w Ronneburgu, pod wodzą doktora Heinza Posego – ci ludzie nie byli darzeni szacunkiem przez resztę kolegów wysłanych do Związku Sowieckiego, ale to właśnie ich ekipa zwróciła podczas wojny uwagę Heisenbergowi, gdy pomylił się w obliczeniach, dotyczących reaktora. Dla nich stworzono Instytut W w Obnińsku. Dr. Vollmer pracował z baronem von Ardenne w Suchumi nad metodami produkcji ciężkiej wody, ale, co wynikało z sowieckiego asekuranctwa, druga grupa, kierowana przez doktora Herolda z zakładów IG Farben w Leuna, pracowała nad tym samym zagadnieniem w Moskwie – grupa ta podlegała Ministerstwu Przemysłu Chemicznego, a nie NKWD/MWD. Według archiwalnych raportów wywiadu USA i Wielkiej Brytanii w ZSRR mogło być w sumie nawet 7 grup niemieckich specjalistów nuklearnych.

Mapa kombinatu Wismut. (Wikimedia Commons)

Istnieje jeszcze jeden ciekawy aspekt prac Niemców nad sowiecką bombą atomową, mianowicie zaopatrzenie w surowce rozszczepialne. Skoro różnymi drogami ludziom Berii udało się pozyskać tylu znakomitych fachowców, jasne jest, że zdobyto także wiedzę o lokalizacjach kopalń i wspomagających je ośrodkach przemysłowych. Kopalnie uranu, wydobywające go jeszcze w latach trzydziestych, istniały na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej, a także na zajętych przez Armię Czerwoną terenach Czechosłowacji, Bułgarii i Polski. Na terenie Turyngii i Saksonii Sowieci kontrolowali gigantyczny kombinat Wismut, który działał do 1990 roku. Powstały formalnie w 1947 roku, w 1954 został przemianowany na SDAG Wismut (Sowjetisch-Deutsche Aktiengesellschaft Wismut).

Propagandowe zdjęcie górnika SDAG Wismut z 1957 roku. (Bundesarchiv)

Odkrywca uranu, Martin Heinrich Klaproth, właśnie w jednej z kopalń tego samego regionu ustalił w 1789 roku, że znajdowany tam od stuleci ciemny, bezużyteczny minerał zawiera nowy pierwiastek; stąd też, z hałd kopalnianych, Maria i Piotr Curie pozyskiwali rad i polon. Krótko po zajęciu wschodnich Niemiec ekipy sowieckich “trofiejszczyków” znalazły w Neustadt-Giewe aż 100 ton tlenku uranu, gotowego do odbioru. Kombinat Wismut stale rozbudowywano; tak jak w przypadku innych kopalń uranu, oficjalna wersja mówi o odkryciu złóż uranu już po wojnie przez radzieckich geologów, w zaledwie kilka tygodni po zakończeniu działań wojennych. W rzeczywistości III Rzesza pozyskiwała uran z kopalń regionu już w latach 30. Rok 1947 przyniósł wydobycie 15,7 ton uranu, a 1948 już 145 ton – wszystko pojechało do ZSRR.

Dawna kopalnia Josef kompleksu w Jáchymovie. (Wikimedia Commons)

Zespół kopalń w czechosłowackim Jáchymovie zyskał wyjątkowo złą sławę, albowiem wydobycie uranu prowadzili tam więźniowie polityczni; wśród nich na przykład byli czechosłowaccy piloci bojowi RAF, weterani Bitwy o Anglię, czy tacy bohaterowie narodowi jak pilot Jan Anderle, uczestnik zawodów lotniczych Challenge 1934 (w których wystartował na polskim samolocie RWD-9) oraz wynalazca nowatorskich pojazdów jednośladowych. Zdrowie więźniów, pracujących bez żadnej ochrony ciała i dróg oddechowych, nikogo nie obchodziło.

Tablica pamiątkowa ku czci pułkownika czechosłowackiego lotnictwa, Josefa Bryksa, który w wieku 41 lat zmarł w kopalni uranu w Jáchymovie w 1957 roku. (Wikimedia Commons)

W Polsce w szczytowym okresie znajdowało się 14 kopalń, w których wydobywano uran, zresztą wyłącznie na potrzeby produkcji broni jądrowej w ZSRR. Niektóre, tak jak w Kowarach i Kletnie, można dziś zwiedzać. W Kowarach, które Sowieci najpierw nazwali “Kuźnick”, czyli niemieckim Schmiedeberg, w kopalni rudy żelaza pozyskiwano uran i rad już w 1936 roku, lecz naturalnie specjaliści sowieccy odkryli złoża na nowo. Powstał tam tajny Zakład Przemysłowy R-1 z zakładem przygotowującym koncentrat uranowy, wywożony potem do ZSRR do zakładów produkujących broń jądrową albo specjalnymi, wojskowymi pociągami “na hasło”, albo nawet samolotami transportowymi (!) z lotniska w Legnicy.

Zakłady przemysłowe R-1 w Kowarach. (Wikimedia Commons)

Do pakowania koncentratu wykorzystywano efekty pracy tego samego warsztatu, który przed 1945 rokiem produkował specjalne pojemniki dla niemieckiego programu zaopatrzenia w uran – wiem to od ostatniego żyjącego dyrektora technicznego Zakładu R-1, z którym wiele lat temu osobiście rozmawiałem. Ale jeśli ktoś nadal chce wierzyć, że Sowieci samodzielnie odkryli złoża dopiero po wojnie i że tylko przypadkowo zmusili do pozostania w kopalni niemiecką kadrę techniczną, to oczywiście może nadal w to wierzyć, tak samo jak w płaską ziemię i wróżkę Zębuszkę.

Samolot transportowy An-12 na sowieckim lotnisku w Legnicy. (Wikimedia Commons)

Wydobycie uranu na ziemiach de facto okupowanych przez Związek Sowiecki wcale nie było małe. W samym roku 1950 kopalnie na terenie NRD dostarczyły 1224 t, w Czechosłowacji 281,4 t, w Bułgarii 70,9 t i w Polsce 63,6 t. Podobnie jak proces tworzenia broni jądrowej w ZSRR, ten rzeczywisty, a nie propagandowy, tak i wydobycie uranu pozostaje w dużym stopniu tajemnicą, a nieliczne informacje są przekłamane i ubogie. Trzeba jasno powiedzieć, że i Rosji i Zachodowi na rękę jest kłamstwo o niemieckim programie budowy broni jądrowej podczas drugiej wojny światowej, ukazujące jego rzekomą słabość i niedojrzałość. Jest potrzebne Zachodowi do narracji o Projekcie Manhattan i jego sukcesie (możliwym między innemu dzięki współpracy z arcyzbrodniarzem Kammlerem, ale to inna historia), a Rosji do wmawiania wszem i wobec, że niemieccy naukowcy byli nieprzydatni tudzież niepotrzebni. Sama skala programu, w którym już w 1945 roku stworzono wielkiej rzeszy nazistowskich ekspertów nuklearnych warunki do pracy w ZSRR, świadczy o czymś zgoła przeciwnym.

cdn.

Pierwsza sowiecka próba jądrowa na poligonie w Semipałatyńsku, rok 1949. (National Security Archive/Wikimedia Commons)

WSPÓLNOTA CZERWIENI cz. 58

Piotr R Frankowski1 Comment

Bodaj najsłabiej znaną dziedziną, w której Niemcy gwałtownie przyspieszyli po wojnie rozwój sowieckiej techniki, jest broń nuklearna. O ile w kwestii rakiet i samolotów, poprzez przyznanie się półgębkiem do niewielkiego udziału byłych nazistów, Sowieci i Rosjanie zdołali ukryć ich daleko większy wkład w obszary, o których nikt nie odważył się napisać, to w kwestii broni jądrowej ślady niemieckie są skrzętnie ukrywane. Mowa nie tylko o specjalistach, ale także o pozyskiwaniu oraz wzbogacaniu uranu.

Dekontaminacja samolotu B-29, służącego do pobierania próbek powietrza, po locie nad północnym Pacyfikiem. (National Nuclear Security Administration/Nevada Site Office/National Security Archives/Wikimedia Commons)

Dziewiątego września 1949 roku dyrektor CIA, admirał Roscoe Hillenkoetter, wręczył prezydentowi Trumanowi raport mówiący o próbkach powietrza, zebranych nad północnym Pacyfikiem, zawierających “nienormalne skażenie radioaktywne”. Świat nie wiedział, że Amerykanie są w stanie wykryć skażenie radioaktywne w atmosferze; nie wiedzieli tego zwłaszcza w Moskwie. Co zabawne, dział analiz CIA też o tym nie wiedział, bo jeszcze kilka lat później (sic!) upierał się, że budowa broni jądrowej przez ZSRR wymaga jeszcze kilku lat pracy. Jak to się stało, że Sowieci zbudowali swoją bombę szybciej, niż spodziewali się zachodni analitycy? Uczyniony przez propagandę ojcem sowieckiej broni jądrowej Kurczatow (analogicznie do rakiet i Korolowa) wspomniał kiedyś, że gdyby nie pracujący w tym obszarze w ZSRR Niemcy, bomba pojawiłaby się półtora roku później.

Rosyjski przekład amerykańskiej pracy naukowej, błędnie przewidującej termin zbudowania sowieckiej bomby atomowej. (Wikimedia Commons)

Cofnijmy się w czasie i przypomnijmy sobie, w jaki sposób hitlerowskie Niemcy stymulowały rozwój nauki i przemysłu wojennego, i w jaki sposób wybierały te, a nie inne rozwiązania do produkcji seryjnej. Otóż cechą charakterystyczną niemieckiego przemysłu lotniczego i zbrojeniowego, praktycznie aż do końca wojny, było ogłaszanie konkursów na potrzebny sprzęt. Za każdym razem, gdy ustalano, że potrzebny jest nowy czołg ciężki, nowe działo przeciwpancerne, nowy samolot myśliwski czy cokolwiek innego dla sił zbrojnych, ogłaszano warunki konkursu i konkurencyjne firmy zgłaszały swoje oferty. Dokładnie tak wybrano Messerschmitta Bf-109, Heinkla He-162 czy projekt czołgu ciężkiego autorstwa Ferdynanda Porsche – gdy wybrany projekt nie spełniał wymagań, zawsze można było sięgnąć po inny z tego samego konkursu.

Posiadłość Farm Hall w miejscowości Godmanchester w hrabstwie Cambridgeshire w Anglii. (Piotr R. Frankowski)

Naturalnie na ten proces nakładały się osobiste preferencje, animozje czy naciski z różnych stron, ale nie o to mi chodzi: szansa, że w III Rzeszy badania nad bronią jądrową prowadził tylko jeden ośrodek, jest zerowa. Rozproszenie i maskowanie jednostek badawczych też wchodzą w grę, potwierdzając tylko przeświadczenie, że wiara, iż jedynym ośrodkiem intensywnie budującym broń jądrową dla Hitlera była grupa Heisenberga, jest naiwne. Ta sama grupa, która podczas pobytu w Farm Hall w Godmanchester w Wielkiej Brytanii po wojnie zgodnie twierdziła, że tak naprawdę nie budowała bomby atomowej, tylko takie prace symulowała i że Heisenberg ani razu nie policzył masy krytycznej… Wybieliwszy się w ten sposób, ludzie Heisenberga oraz on sam mogli z powodzeniem brać udział w życiu naukowym tudzież publicznym świata zachodniego. W rzeczywistości prace nad bronią jądrową w Trzeciej Rzeszy prowadziły trzy grupy naukowców.

Farm Hall. To tutaj Brytyjczycy przetrzymywali Heisenberga i resztę jego grupy konstruktorów broni jądrowej. (Piotr R. Frankowski)

Aby zrozumieć genezę nazistowskiej ekipy, która pomogła Sowietom zdobyć broń nuklearną, musimy cofnąć się do czasów sprzed pierwszej wojny światowej. 20 stycznia 1907 roku urodził się w Hamburgu Manfred Baron von Ardenne, późniejszy autor ponad 600 wynalazków i patentów w zakresie fizyki stosowanej. Był synem barona Egmonta von Ardenne oraz Adeli Mutzenbecher, pochodzącej ze znanej w Hamburgu i raczej majętnej rodziny. W 1913 ojciec Manfreda dostał posadę w Ministerstwie Wojny, rodzina przeprowadziła się więc do Berlina. Synka początkowo kształcili w domu wynajęci nauczyciele, potem zaś trafił do dobrej szkoły w dzielnicy Kreuzberg. Tam szybko ujawniły się jego zainteresowania fizyką, radiotechniką, elektrotechniką i pokrewnymi dziedzinami. Samodzielnie zbudował aparat fotograficzny, a w wieku lat szesnastu zaledwie uzyskał pierwszy patent, dotyczący “Metody wybierania barwy tonu dźwięku, szczególnie w zastosowaniu w telegrafii bezprzewodowej”. Gdy skończył 18 lat, wydał pierwszą książkę, rodzaj kompilacji sprawdzonych rozwiązań doświadczonego radioamatora, która doczekała się pięciu wydań.

Manfred von Ardenne. (Bundesarchiv)

Błyskotliwe zdolny młody baron zaczął pracować z Siegmundem Loewe, jednym z pionierów niemieckiej radiotechniki. Wspólnie stworzyli pierwszą na świecie wielofunkcyjną lampę elektronową Loewe 3NF, która oprócz trzech triod zawierała dwa kondensatory i cztery oporniki – w sumie niemal kompletny odbiornika radiowy. Choć powstała dlatego, że radioodbiorniki w Niemczech opodatkowano stosownie do liczby gniazd lamp (a tu było jedno), to de facto stała się prekursorką układów scalonych. Von Ardenne dopiero się rozkręcał.

Lampa elektronowa Loewe 3NF konstrukcji Manfreda barona von Ardenne. (Wikimedia Commons)

W wieku lat zaledwie osiemnastu młody baron zarabiał tyle z publicznych wykładów i wpływów patentowych, że stać go było na zaprojektowanie i zbadanie wzmacniacza szerokopasmowego własnej konstrukcji, który przydał się niewiele później w rozwoju telewizji i radiolokacji. Opatentowanie tego urządzenia przydało samoukowi jeszcze więcej rozgłosu. Zapragnął pójść na studia, ale na przeszkodzie stanął brak matury: pomogli mu jednak dwa znaczący naukowcy, noblista Walther Nernst i dyrektor techniczny koncernu Telefunken, Georg Graf von Arco. Manfred dostał się na uniwersytet w Berlinie i rozpoczął studia w zakresie fizyki, chemii i matematyki – po czterech semestrach jednakże przerwał studia. Raczej znudziła go skostniała struktura nauczania i postanowił poświęcić się w całości wynalazczości z dziedziny fizyki stosowanej. 1928 rok przyniósł formalną pełnoletność barona von Ardenne (skończył 21 lat), co oznaczało, że mógł wejść w posiadanie swojego spadku. Środki tak zdobyte przeznaczył na uruchomienie autorskiego laboratorium badawczego w Berlinie pod nazwą “Forschungslaboratorium für Elektronenphysik in Berlin-Lichterfelde”, znajdującego się do 1945 roku w willi, która istnieje do dziś (Villa Folke Bernadotte).

Villa Folke Bernadotte dziś. (Wikimedia Commons)

Początkowo laboratorium pracowało głównie nad przekazywaniem obrazów na odległość. 14 grudnia 1930 powiodła się pierwsza próba transmisji telewizyjnej z użyciem kineskopu próżniowego po stronie odbiorczej, zaś kilka miesięcy później wynalazca pokazał publicznie odbiornik gotowy do produkcji seryjnej. Wykorzystując wynalazek barona, ośrodek Witzleben w Berlinie-Charlottenburgu rozpoczął w 1935 roku nadawanie pierwszych w świecie regularnych programów telewizyjnych. Docierały one tylko do 50 odbiorników w Berlinie i zawierały półtorej godziny propagandy nazistowskiej tudzież fragmentów filmów fabularnych, trzy razy w tygodniu. Zorganizowano swego rodzaju kluby telewizyjne, gdzie do 30 osób bez dostępu do odbiornika mogło zaznać telewizji nieodpłatnie. Aparatura zgodna z patentami barona von Ardenne została także wykorzystana do transmisji olimpiady letniej 1936 roku.

Odbiornik telewizyjny konstrukcji Manfreda von Ardenne. (Wikimedia Commons)

W 1937 roku von Ardenne opatentował i zbudował pierwszy w świecie skaningowy mikroskop elektronowy. W lutym zarejestrowano patent, zaś specjalistyczne czasopismo „Zeitschrift für Physik“ opublikowało w grudniu naukowy artykuł na jego temat autorstwa samego wynalazcy. W ogarniętym obsesją tytułów i stopni naukowych społeczeństwie niemieckim stanowiło to ostatnie wydarzenie spory ewenement: pozbawiony dyplomów samouk został uznany za godnego publikacji w poważnym periodyku naukowym. Trzeba tu dodać, że spora część działalności laboratorium Manfreda była finansowana przez Ministerstwo Poczty Rzeszy, instytucję o ogromnym znaczeniu i budżecie (ministerstwo to sfinansowało także wspomniane wyżej transmisje telewizyjne, nadajnik TV w Berlinie itp.). Miał na to wpływ fakt, że Wilhelm Ohnesorge, działacz NSDAP i szef Poczty, z wykształcenia fizyk i elektrotechnik, walczył w okopach pierwszej wojny światowej ramię w ramię ojcem Manfreda barona von Ardenne, Egmontem. Nie był to ślepy nepotyzm – Ohnesorge był człowiekiem nadzwyczaj bystrym i nastawionym na rozwój nowoczesnej techniki, widział w pracy Manfreda ogromne perspektywy, tym łatwiej, że sam był wynalazcą w dziedzinie telefonii.

Pierwszy na świecie skaningowy mikroskop elektronowy. Konstrukcja Manfreda von Ardenne z 1937 roku. (Wikimedia Commons)

Dr.inż. Ohnesorge stworzył nieopodal Berlina tajny ośrodek badawczy, w którym pracowano nad nowymi technikami łączności i szyfrowania, systemami kierowania lotem rakiet oraz prowadzono badania nuklearne. To ten ośrodek, zwany Forschungsanstalt der Deutschen Reichspost, opracował metodę, dzięki której podsłuchiwano kodowane rozmowy między Wielką Brytanią i USA, prowadzone przez kabel na dnie Atlantyku. Ośrodek znajdował się niezbyt daleko od laboratorium pana von Ardenne, który już wcześniej prowadził dla Poczty tajne prace nad łącznością w zakresie wysokich częstotliwości. Nie to jest jednak najciekawsze, a fakt, że już w latach 30. Manfred zainteresował się rozwojem wiedzy w zakresie fizyki jądrowej. Zbudował akcelerator van de Graaffa oraz cyklotron. W 1942 roku dostarczył zwierzchnikom tajny raport o nowej metodzie separacji izotopów litu. Istnieją przesłanki, by stwierdzić, że prototyp urządzenia do tego celu zbudowano w 1943 roku i że prowadzono jego praktyczne próby.

Przekazanie ufundowanego przez Pocztę Rzeszy Domu Młodych Lotników narodowosocjalistycznemu związkowi lotniczemu NSFK. Pośrodku, w płaszczu, minister poczty dr inż. Wilhelm Ohnesorge, obok niego w mundurze Luftwaffe stoi generalny inspektor lotnictwa Milch. (Bundesarchiv/Wikimedia Commons)

W laboratorium Manfreda von Ardenne zatrudniony był Fritz Houtermans, bardzo sprawny fizyk teoretyczny o komunistycznych ciągotach. W 1935 roku nawet znalazł posadę w idealizowanym przez siebie ZSRR, ale w trakcie jednej z czystek trafił do obozu karnego. Wyszedł z niego w roku 1940, gdy Sowietów i hitlerowców połączył bliski sojusz. Houtermans zajmował się u barona (który po wykonaniu do 1938 pewnego zakresu tajnych prac dla pana Ohnesorge, podpisał w 1940 roku nową umowę na dalsze prace badawcze, tym razem z zakresu fizyki jądrowej) tworzeniem procedur wzbogacania uranu z zastosowaniem wirówek, przewidział także istnienie plutonu.

Fritz Houtermans, zdjęcie z przyjęcia do gułagu w 1937 roku. (Wikimedia Commons)

Gdy nieuchronnie zbliżał się koniec wojny, von Ardenne nie czekał biernie na nadejście “wyzwolicieli”, nie leżało to bowiem w jego naturze. Umówił się z trzema kolegami (byli to Gustav Hertz, Peter Adolf Thiessen i Max Volmer), że ten z nich, który jako pierwszy nawiąże kontakt z wysoko postawionym przedstawicielem Związku Sowieckiego, ten w imieniu pozostałych zaoferuje ich usługi najeźdźcom ze Wschodu, stawiając naturalnie warunki – zezwolenie na kontynuowanie prac, ochronę laboratoriów i brak odpowiedzialności za grzechy przeszłości. Thiessen, wierny członek NSDAP, zdobył kontakt do odpowiednich osób i 27 kwietnia wjechał przez bramę laboratorium barona von Ardenne, siedząc na sowieckim samochodzie pancernym w towarzystwie majora Armii Czerwonej. Już 10 maja 1945 roku (!) von Ardenne rozmawiał z sowieckim generałem Machniejewem, który pełnił funkcję oficera łącznikowego z radziecką akademią nauk. W berlińskim laboratorium generała i jego orszak powitał okolicznościowy transparent, napisany po rosyjsku. Warunki niemieckiego barona, który podczas wojny otrzymał stopień Standartenführera SS oraz Krzyż Żelazny z liśćmi dębowymi, zostały w całości przyjęte przez Moskwę i 21 maja wraz z żoną poleciał on do stolicy ZSRR “w celu sfinalizowania umów”.

Igor Kurczatow, rzekomy ojciec sowieckiej bomby atomowej, zdjęcie z lat trzydziestych. (Wikimedia Commons)

Sowieci naturalnie wiedzieli o udanym eksperymencie Otto Hahna i Fritza Strassmanna z 1938 roku. W sowieckiej literaturze wspomina się o tym, że naukowcy ZSRR próbowali powtórzyć doświadczenie u siebie już w 1939 roku i próby te kontynuowali aż do roku 1941 – naturalnie mówi się o tym także po to, by dokonać legitymizacji mitu o samodzielnym stworzeniu broni jądrowej zaraz po wojnie. Ciekawe jest, czy w obliczu ścisłej, bardzo bliskiej współpracy ZSRR i hitlerowskich Niemiec w latach 1939-1941 sowieccy fizycy jądrowi poczynili jakieś wspólne działania z nazistowskimi kolegami i czy z tymi samymi zaczęli pracować w 1945 roku w sowieckiej strefie okupacyjnej. Poważna literatura na ten temat nie istnieje, a oficjalna historia to jedna wielka luka.

cdn.