Układ grupowy ABO i choroby
Choroby zakaźne, przede wszystkim malaria i cholera, spowodowały zróżnicowanie częstości grup krwi układu ABO w różnych rejonach świata (pisałem o tym w rozdziale 3 tego cyklu). Ale podatność na inne choroby może być też zależna od grup krwi. W tym odcinku opowiem o kilku z nich.
Zakrzepica
Krzepnięcie krwi to fizjologiczny proces zapobiegający utracie krwi w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych. Uszkodzenie tkanki (np. wbicie igły w skórę) powoduje aktywację płytek krwi oraz białek wchodzących w skład układu krzepnięcia krwi, czyli czynników krzepnięcia. W wyniku tej aktywacji powstaje sieć złożona z fibryny (białko), która zatrzymuje krwawienie (Ryc. 1).
Osoby o grupach A, B i AB mają wyższy poziom czynników krzepnięcia z porównaniu z osobami grupy O. Jest tak dlatego, że dodatkowe cukry, czyli antygeny A i B, wydłużają czas półtrwania takich czynników we krwi. Jeżeli takie osoby odniosą poważną ranę, to prawdopodobieństwo utraty dużej ilości krwi (a więc także śmierci w wyniku wykrwawienia) jest niższe u osób z grupą A/B/AB, niż u osób z grupą O. Kiedyś pewnie była to korzystna cecha, bo ludzie ciągle ranili się, polując na mamuty albo też walcząc z członkami innych plemion. Dzisiaj nie ma już takiego znaczenia, chociaż różnie z tym bywa.
Ale wyższy poziom czynników krzepnięcia ma swoją cenę. U osób o grupie A/B/AB występuje podwyższone ryzyko zakrzepicy żylnej, czyli np. udaru mózgu.
Ryc. 1. Schemat krzepnięcia krwi. Autor: Graham Beards. Licencja CC AS 3.0.
Choroba wrzodowa żołądka
Choroba wrzodowa żołądka jest spowodowana ubytkami (czyli tzw. wrzodami) w żołądku i dwunastnicy. Jej przyczyną są bakterie Helicobacter pylori, który zasiedlają żołądek, przywierając do jego ścianek. Bakterie te wiążą się najlepiej do antygenu H, a gorzej do antygenów A i B. Pewną rolę odgrywają też antygeny grupowe układu Lewis, który jest spokrewniony z układem ABO, ale to temat na osobny artykuł. Niewydzielacze, którzy nie mają antygenów układu ABO na komórkach żołądka, są w trochę lepszej sytuacji. Dlatego najbardziej narażeni na chorobę wrzodową żołądka są wydzielacze z grupą O, a najmniej niewydzielacze z grupami A/B/AB (Ryc. 2).
Zakażenie bakteriami Helicobacter pylori często powoduje przewlekły stan zapalny, który może spowodować w dłuższej perspektywie raka żołądka, co oznacza że rak żołądka zagraża najbardziej osobom z grupą O.
COVID-19
COVID-19 jest ostrą chorobą układu oddechowego spowodowaną przez zakażenie wirusem SARS-CoV-2. Od początku pandemii COVID-19 w grudniu 2019 r. zachorowało ok. 660 milionów ludzi, a 6,7 miliona zmarło. SARS-CoV-2 jest wirusem RNA, a głównym białkiem jego osłonki jest bogato glikozylowane (czyli pokryte cukrami) białko kolca (Ryc. 3).
Epidemia COVID-19 wykazała, że osoby z grupą O trudniej się zarażają wirusem SARS-CoV-2 i trochę lepiej znoszą tę chorobę. Prawdopodobną przyczyną są przeciwciała anty-A/B (te same, które uniemożliwiają przetoczenie krwi grupy A lub B osobie o grupie O). Ponieważ wirus SARS-CoV-2 jest pokryty cukrami, zakażone osoby o grupach krwi A/B/AB produkują wirusa z antygenami grupowymi A lub B na powierzchni. Jeżeli osoba o grupie O ma wysoki poziom przeciwciał anty-A i anty-B, mogą one związać wirusa i przyczynić się do jego neutralizacji. Warunek: takie wirusy muszą pochodzić od osób z grupami krwi A i B. Jeżeli prawie wszyscy mają grupę O (tak jak np. w Brazylii), to ta ochrona nie działa.
Ciekawe jest też spostrzeżenie, że jeżeli mieszkająca razem para ma różne grupy krwi, to jednoczesne zakażenie obu partnerów wirusem COVID-19 jest mniej prawdopodobne.
Co z przebiegiem COVID-19? Jak napisałem wyżej, osoby z grupami krwi A/B/AB mają trochę wyższy poziom czynników krzepnięcia w porównaniu z osobami o grupie O. Może się to mieć wpływ na przebieg COVID-19, ponieważ w tej chorobie często dochodzi do aktywacji układu krzepnięcia. Skutkiem mogą być zakrzepy w płucach, czyli zatorowość płucna mogąca prowadzić do śmierci. Dlatego śmiertelność spowodowana przez COVID-19 jest niższa u osób o grupie krwi O (u których poziom czynników krzepnięcia też jest niższy).
Zakażenie przez norowirusy
Norowirusy to grupa wirusów RNA z rodziny kaliciwirusów. Mogą być przyczyną wirusowego zakażenia przewodu pokarmowego, znanego potocznie grypą żołądkową (objawy dość przykre, chociaż szybko mijają). Wirusy te wiążą się do antygenów A, B i H w nabłonku przewodu pokarmowego. I znowu niewydzielacze są w lepszej sytuacji, bo nie mają tych antygenów w przewodzie pokarmowym. Daje to niewydzielaczom niemal 100% oporność. A niewydzielaczy jest ok. 15% w polskiej populacji (Ryc. 4).
Ryc. 4. Norowirusy w ludzkim kale. Zdjęcie z mikroskopu transmisyjnego. Autor: Graham Beards, licencja CC AS 3.0.
Ale ponieważ nic jest za darmo, niewydzielacze o wiele częściej chorują na kandydozę, chorobę błon śluzowych powodowaną przez grzyby z rodzaju Candida.
Konflikt serologiczny
Konflikt serologiczny ma miejsce w sytuacji, gdy matka wytwarza przeciwciała rozpoznające krwinki płodu. Jeżeli przeciwciała te przenikną przez łożysko, skutkiem może być choroba hemolityczna płodu i noworodka. Jej objawy to anemia oraz podwyższona ilość bilirubiny w osoczu (bilirubina powstaje w wyniku rozpadu hemoglobiny).
W przypadku układu grupowego ABO choroba hemolityczna płodu i noworodka zdarza się bardzo rzadko. Co prawda ok. 66% matek z grupą O ma dzieci z grupą krwi inną niż O, ale tylko u 7% tych dzieci stwierdza się po urodzeniu matczyne przeciwciała rozpoznające antygeny A i B. Jeszcze mniej noworodków, bo najwyżej 1%, wymaga fototerapii w celu rozkładu bilirubiny.
Dlaczego tak jest? Płód, a także noworodek, ma mało antygenów grupowych układu ABO na swoich komórkach (powstają dopiero w pierwszych miesiącach życia). Ponadto przeciwciała anty-AB są przeważnie klasy IgM, a ten rodzaj przeciwciał nie przenika przez łożysko. Co innego przeciwciała rozpoznające antygen Rh. Te mogą być bardzo niebezpieczne, ale o tym będzie w następnym odcinku.
Moje poprzednie odcinki na temat grup krwi i dziedziczenia grup krwi.
Literatura dodatkowa (dla dociekliwych)
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0009898115000790?via%3Dihub
ABO i Helicobacter pylori:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1535947622002298?via%3Dihub
ABO i COVID-19:
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2021.799519/full
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0882401022002716
ABO i konflikt serologiczny: