i dlaczego gwiazdozbiory nie są „płaskie”?

Ludzie od zarania dziejów patrzą w niebo, starając się zrozumieć Kosmos – z czasem nauka weryfikowała ich obserwacje, niekiedy w naprawdę rewolucyjny sposób, i w zasadzie do dzisiaj niewiele starożytnych teorii się broni: odkryliśmy, że Ziemia nie jest ani płaska, ani też nie jest pępkiem świata, gwiazdy okazały się planetami (jak Wenus), teleskopy pozwoliły nam wgryźć się w czas i znaleźć odległe galaktyki, a do tego niemal dotarliśmy do tajemnicy początku znanego nam Wszechświata. Jest jednak coś, co się nie zmieniło: gwiazdozbiory i ukochane do dziś „znaki zodiaku”, które jakoby determinują naszą osobowość i pomagają zrozumieć, czemu w przyszły czwartek ciocia Zosia nie będzie miała humoru, a randka z Koziorożcem nie powinna odbyć się w kinie.

Każda cywilizacja stworzyła własne gwiezdne historie: miłość, wojna, zwierzęta, przedmioty – wszystko mogło być inspiracją do wyrysowania na niebie wzoru, który dawał poczucie sensu ogromowi nieboskłonu. Z czasem powstały oficjalne konstelacje, czyli gwiazdozbiory: w 1933 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna ustaliła, że jest ich dokładnie osiemdziesiąt osiem, a w ich skład wchodzą oczywiście znaki zodiaku. Umiemy rozpoznać wiele z nich, ale czy wiecie, że Wielki Wóz nie jest gwiazdozbiorem? Jest to tak zwany asteryzm, czyli układ gwiazd tworzący wzór, ale niebędący sam w sobie oficjalnym gwiazdozbiorem. Wielki Wóz należy do gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy.

Wielką Niedźwiedzicę znają wszyscy, choć większość z nas rozpoznaje jedynie Wielki Wóz. Jeszcze mniej osób tak naprawdę zdaje sobie sprawę, że gwiazdozbiory nie są położone na jednej płaszczyźnie, a wchodzące w ich skład gwiazdy różnią się wiekiem czasami o miliardy lat! Przyjrzyjmy się zatem Niedźwiedzicy.

Odległość gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy od naszego słońca waha się od 8 do niemal 6000 lat świetlnych. Siedem gwiazd tworzących asteryzm Wielkiego Wozu nosi nazwy zwyczajowe „grecka litera alfabetu + Ursae Majoris”, a najjaśniejszą jest Alioth, czyli ε Ursae Majoris, znajdująca się mniej więcej 82 lata świetlne od naszego układu słonecznego.

Gdybyśmy patrzyli na Wielki Wóz, zaczynając od dyszla, po kolei widzimy następujące gwiazdy: α UMa, β UMa, γ UMa, δ UMa, ε UMa, ζ UMa, η UMa, kolejno położone 124, 79, 84, 81, 82, 83 i 101 lat świetlnych od nas.

Możecie zajrzeć sobie do spisów gwiazdozbiorów i sprawdzić, jak to jest z tą płaskością! Warto też zapoznać się z asteryzmami, układami słonecznymi i egzoplanetami w różnych konstelacjach.

A jaki gwiazdozbiór teraz widzicie nad głową?