Kolce zabezpieczające budynki przed ptakami nie zawsze są skuteczne, bo niektóre gatunki ptaków nauczyły się je usuwać, odrywając listwę z kolcami od powierzchni, do której została przyklejona. Inne z kolei odkryły, że kolce mogą stanowić całkiem dogodne rusztowanie pod budowę gniazda, jeśli poutykać między nie gałązki i liście. Ostatnio jednak ptaki poszły o krok dalej: wykorzystały oderwane kolce do własnych celów.

Tam, gdzie jest to możliwe, sroki (Pica pica) budują gniazda w głębi ciernistych zarośli, na przykład wewnątrz wysokich krzewów tarniny, zapewniających im naturalną ochronę. Jednak jeśli takich krzaków nie ma w pobliżu, sroki zadowalają się gniazdem w koronie drzewa, zabezpieczając je za pomocą zadaszenia. Gniazdo, budowane głównie przez samca, przybiera formę zbliżoną do kulistej, z ukrytym otworem wlotowym o średnicy 7–10 cm. Chodzi o to, żeby inne ptaki drapieżne, a w szczególności wrony (Corvus corone i C. cornix) nie mogły się dobrać od góry do jajek lub piskląt. Wrony z kolei próbują utrudniać srokom życie, uszkadzając sklepienie gniazda już na etapie budowy lub robiąc w nim dziury już po zadaszeniu. Sroki przeciwdziałają sabotażowi, wbudowując w sklepienie gniazda kłujące gałązki tarniny, róży czy głogu.

Ostatnio zaobserwowano jednak w kilku krajach (Holandia, Belgia, Szkocja) nowy sroczy fortel: używanie do budowy gniazda kolców przeciwko ptakom, ukradzionych z budynków. W niektórych przypadkach kolce stanowią główny materiał konstrukcyjny (sroka zużywa kilkadziesiąt listew na ochronną obudowę gniazda), w innych tylko szczyt kopuły najeżony jest kolcami. Nie są to oczywiście jedyne materiały antropogeniczne wykorzystywane przez ptaki, ale interesujący jest fakt, że sroki użyły kolców mających odstraszać ptaki zgodnie z przeznaczeniem: do odstraszania ptaków innych gatunków. Jeśli ta praktyka się rozpowszechni, sroki znajdą się o krok przed wronami w wyścigu zbrojeń – chyba że zabraknie produkowanych przez człowieka kolców.

Inteligencja krukowatych jest w ogóle zadziwiająca. Wraz z papugami należą one do arystokracji intelektualnej ptaków. Potrafią tworzyć narzędzia i posługiwać się nimi, rozwiązywać problemy wymagające wyobraźni, planowania, myślenia rekurencyjnego i rozumowania przez analogię. Dzięki naśladownictwu potrafią także przekazywać sobie nabyte umiejętności w drodze kulturowej. Nic dziwnego, że w folklorze i mitologii wielu ludów przypisuje się krukowatym szczególne role. Wystarczy wspomnieć dwa sławne kruki o imionach Hugin ‘myśl’ i Munin ‘umysł, pamięć’, towarzyszące Odynowi w mitach północnogermańskich. Opublikowane kilka tygodni temu badania stanowisk paleolitycznej kultury pawłowskiej na południowych Morawach dowodzą, że 30 tys. lat temu kruki (C. corax) były synantropijnymi towarzyszami łowców mamutów. Konflikt srok z wronami jest tym bardziej zacięty, że obie strony odznaczają się wysoką inteligencją i pomysłowością.

Na wsi angielskiej uważa się, że spotkanie pojedynczej sroki zwiastuje nieszczęście. Można jednak temu zaradzić, uchylając czapki i pozdrawiając ptaka: „Dzień dobry, panie Sroko, jak się miewa pani Sroka i wszystkie małe sroczęta?” Podobno ok. 31% Brytyjczyków rzeczywiście tak robi, spotkawszy srokę. Trudno powiedzieć, czy tego typu przesądy dobrze świadczą o inteligencji ludzkiej, ale jeśli każą okazywać uszanowanie inteligencji ptasiej, to przyjnajmniej jest w nich coś pozytywnego.

Literatura

• Wykorzystanie kolców przez sroki: Hiemstra, A.F., Moeliker, C.W., Gravendeel, B. & Schilthuizen, M. 2023. Bird nests made from anti-bird spikes. Deinsea 21: 17–25. Link.
• Ewolucja inteligencji u krukowatych: https://escholarship.org/content/qt3vd346jm/qt3vd346jm_noSplash_d1377fcbe9bcb44635f21f9154538a32.pdf
• Kruki towarzyszące łowcom paleolitycznym: https://uni-tuebingen.de/en/university/news-and-publications/press-releases/press-releases/article/ravens-were-attracted-to-humans-food-more-than-30000-years-ago/