Dwóch arystokratów polskiego pochodzenia, ojciec i syn o nazwisku Zborowski, miało ogromnie istotny wpływ na historię światowych sportów motorowych, lecz niewiele osób orientuje się choćby z grubsza w ich poplątanych życiorysach. Poplątanych, a zarazem tak przesyconych mieszaniną euforii i rozpaczy, że przy nich scenariusz serialu The Crown wygląda jak streszczenie historii o Teletubisiach.

Hrabia Eliot Zborowski miał dość słuchania krytyki amerykańskiej socjety, której nie podobało się jego małżeństwo z Margaret, byłą baronową de Stuers. Nadęci, pseudopurytańscy hipokryci w końcu zmusili go do przeprowadzki do Anglii i wystąpienia o brytyjskie obywatelstwo. Środki finansowe nie stanowiły żadnego problemu, zatem natychmiast kupił duży dom w Londynie tudzież inne posiadłości, w których mógłby spędzać czas także poza sezonem polowań. Ku jego olbrzymiej radości, Margaret urodziła mu syna, ale ten niestety zmarł. Pochowano go na cmentarzu obok kościoła w Burton Lazars, nieopodal Melton Mowbray, w kwaterze, którą hrabia zapobiegliwie wykupił tuż po przeprowadzce z USA na Wyspy Brytyjskie. W 1895 urodził mu się drugi syn, nazwany Louis Vorow Zborowski, który miał odziedziczyć po ojcu ciągły niepokój i głód wielkich przygód.

U któregoś ze znajomych Eliot zobaczył trójkołowiec De Dion Bouton z silnikiem spalinowym i natychmiast zakupił identyczny. Nauczył się obsługiwać pojazd i prowadzić go. Jeździł nim sprawnie, ale żona przekonała go, aby sprawił sobie bardziej poważny, czterokołowy pojazd bez koni. Bez chwili wahania hrabia Zborowski wybrał się do Niemiec, do miasteczka Cannstatt, w którym znajdowała się fabryczka Gottlieba Daimlera. Tam zapewne podał rękę Daimlerowi tudzież rzeczywistemu konstruktorowi samochodu Phoenix, Wilhelmowi Maybachowi. Był to pierwszy na świecie wóz, wyposażony w chłodnicę wody zbudowaną z cienkich rurek. Po odbiór zamówionego samochodu z londyńskiego portu Eliot pojechał ze swoim pięcioletnim synem; na nabrzeżu uruchomił silnik i ruszył do Melton Mowbray z synem na fotelu obok. Niedługo potem hrabia urządził wystawne przyjęcie dla znajomych i podczas niego oznajmił im, że nie będzie już marnował czasu na konie – chętnym sprzeda natychmiast swoje wierzchowce oraz powozy – i że od tej pory poruszać się będzie wyłącznie samochodami. Era silnika spalinowego zaczęła się w rodzinie Zborowskich na dobre.

Eliot jeździł dużo i jego umiejętności stale rosły. Trzeba pamiętać, że w owej epoce naprawdę niewielu ludzi potrafiło prowadzić samochód na przyzwoitym poziomie. Gdy nabył więcej pewności siebie, Eliot postanowił spróbować sił w jeździe wyczynowej; ten sam duch współzawodnictwa wcześniej skłonił go do podejmowania wyzwań związanych z jazdą konną i grą w polo. Chciał się ścigać już w roku 1901, ale zamówionego przez niego Napiera nie ukończono na czas. W kolejnym roku, w czerwcu, już za kierownicą Mercedesa, także skonstruowanego przez Maybacha, wziął udział w morderczym wyścigu z Paryża do Wiednia i zajął czwarte miejsce. Słabo? Nie. Na mecie niedoświadczeni organizatorzy wzniecili taki chaos, że decyzja o zwycięstwie Louisa Renault nosiła znamiona mocno arbitralnej, zaś wielu kierowców twierdziło, że prawdziwym triumfatorem powinien być Zborowski. Miesiąc później hrabia Eliot Zborowski wziął udział w wyścigu Circuit des Ardennes i tam również zajął czwarte miejsce pośród 65 uczestników – realnie znalazł się w gronie najlepszych europejskich kierowców wyczynowych.

W tym samym 1902 roku, Anglik Selwyn Francis Edge wygrał wyścig samochodowy o puchar Gordona Bennetta. Niby fajnie dla Imperium Brytyjskiego, ale jednak nie bardzo: regulamin przewidywał, że zwycięski kraj zorganizuje kolejny wyścig. W Anglii obowiązywały wciąż ustawy Locomotive Acts, które między innymi zakazywały ścigania się samochodami. Mała dygresja: niezapomniany brytyjski dziennikarz samochodowy, LJK Setright, odkrył kiedyś, że wszyscy bez wyjątku brytyjscy parlamentarzyści, którzy zagłosowali za uchwaleniem tych ustaw, w tym niesławnego przepisu o czerwonej fladze, twierdząc, że czynią to dla uchronienia ludności przed tragedią, tak naprawdę posiadali akcje przedsiębiorstw kolejowych…

Zborowski, jako jeden z najbardziej wpływowych członków Automobilklubu Wielkiej Brytanii i Irlandii, zaproponował rozwiązanie optymalne (na pewno lepsze od rozmaitych głupich, a był wśród nich także pomysł, by wyścig zorganizować nielegalnie). Otóż zasugerował przygotowanie odpowiedniej trasy, złożonej z dróg publicznych, ale na terytorium Irlandii, gdzie restrykcyjne przepisy nie obowiązywały. Lord Montagu, wielki entuzjasta pojazdów bez koni, sporządził brudnopis stosownej uchwały parlamentarnej. Nasz hrabia wziął swojego Mercedesa, któremu wcześniej wymieniono nadwozie, na statek i, przy wsparciu przyjaciół, wyznaczył w Irlandii sensowną trasę dla wyścigu. Gdy już dopełniono wszystkich wymagań formalnych, Zborowski zaproponował, by w podzięce za gościnność Irlandczyków pomalować auta brytyjskiego zespołu na kolor zielony, barwę irlandzkiej koniczyny. Tak powstał kolor British Racing Green, którego zieleń nie miała odpowiednika w barwach narodowych Anglii. Hrabia Zborowski nie był pewien, czy znajdzie czas, by wystartować w Irlandii w 1903 roku, ale zgodził się, by Charles Rolls zamiast niego zwrócił się do producenta samochodów Mercedes, by móc uzyskać status kierowcy fabrycznego.

Co roku w Nicei odbywało się święto samochodu pod nazwą Nice Week, którego pomysłodawcą był Emil Jellinek – od imienia córki którego pochodzi nazwa marki „Mercedes”. Co roku rodzina Zborowskich spędzała co najmniej dwa miesiące na Lazurowym Wybrzeżu, chłonąc śródziemnomorskie słońce, ale tym razem hrabia jeszcze miał startować w zawodach. Przed wyjazdem do Francji ośmioletni Louis zaprosił kolegę do posiadłości rodziców, by z dumą pokazać mu najnowszą wyścigówkę ojca, jasnobłękitnego Mercedesa 60HP. Eliot miał wziąć udział w wyścigu górskim w La Turbie (trasa znana nieco młodszym czytelnikom ze świetnego pościgu w filmie „Ronin” Johna Frankenheimera) jako fabryczny kierowca Mercedesa – zaufanemu klientowi pozwolono zapłacić za auto dopiero po zawodach. W dniu wyścigu hrabia pocałował ukochaną żonę na pożegnanie i zapowiedział, że zaraz po zakończeniu współzawodnictwa zjedzą wraz z przyjaciółmi obiad.

Niestety Zborowski już nigdy nie zjadł z żoną i synem żadnego posiłku. Próbował pojechać szybciej niż czołowy kierowca teamu Mercedesa, Niemiec Otto Hieronimus. Ze zbyt dużą prędkością dopadł do ciasnego zakrętu, prawdopodobnie przekraczając 100 km/h; według niektórych źródeł spinka od mankietu zaczepiła o dźwignię ręcznego gazu na kierownicy. Ówczesne hamulce z taśm stalowych prawie nie spowalniały auta i Mercedes mocno uderzył o ścianę skalną. Zborowskiemu pękła czaszka, zginął na miejscu. Towarzyszący mu w roli mechanika markiz de Pallange doznał obrażeń, ale przeżył.

Bezwzględni handlowcy z Daimler Motoren Gesellschaft zaraz po wyścigu dostarczyli oszołomionej wdowie fakturę za samochód, ale baronowie de Caters i Rotschild uiścili natychmiast należność, by oszczędzić kobiecie niepotrzebnych emocji. Louis Vorow Zborowski stracił ojca.

cdn.

Dwóch arystokratów polskiego pochodzenia, ojciec i syn o nazwisku Zborowski, miało ogromnie istotny wpływ na historię światowych sportów motorowych, lecz niewiele osób orientuje się choćby z grubsza w ich poplątanych życiorysach. Poplątanych, a zarazem tak przesyconych mieszaniną euforii i rozpaczy, że przy nich scenariusz serialu The Crown wygląda jak streszczenie historii o Teletubisiach.

Wszystko zaczęło się w 1633 roku w Żółkwi, na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej, gdy urodził się Albert Zborowski. Podobno spokrewniony był z późniejszym królem, Janem III Sobieskim – z drugiej zaś strony wielu się do takiego powinowactwa przyznawało. Może to i prawda. Miał zostać księdzem. Rodzina wysłała go do Holandii, by tam kontynuował swą edukację w tym kierunku, aczkolwiek ten plan nie do końca wypalił.

Historie opowiadane przez marynarzy, napotykanych przez Polaka w holenderskich karczmach były tak barwne, że zapragnął na własne oczy zobaczyć kontynent amerykański. Porzucił seminarium, wsiadł na statek kierujący się na zachód i w 1659 roku zszedł na ląd w Nowym Amsterdamie, dziś lepiej znanym jako Nowy Jork. Bystry Albert porządnie rozejrzał się po okolicy i, z prawdziwie polską determinacją, zaczął handlować z Indianami. Skutecznie. Potem spróbował uprawy roli i w tej dziedzinie, ku swojemu zaskoczeniu, także zaczął odnosić sukcesy. Założył rodzinę i każde kolejne jej pokolenie gromadziło coraz większy majątek.

Jego praprapraprawnuk, Martin, zmarł w 1879. W testamencie zapisał rodzinie 40 milionów dolarów – dziś byłoby to około miliarda. Jak napisano w jednej z amerykańskich gazet, „Obecnie nie jest możliwe oszacowanie wielkości majątku zmarłego”. W ówczesnych warunkach, gdy gospodarka Stanów Zjednoczonych rozwijała się lawinowo, a wielkie rody oligarchów rosły w siłę, nawet wtedy, bogactwo Martina Zborowskiego uznawano za wyjątkowe. Co ciekawe, Martin, jako pierwszy członek rodziny od wielu pokoleń zapragnął powrócić do swoich korzeni i zaczął ponownie używać oryginalnej pisowni nazwiska „Zborowski” po tym, jak zdegenerowało się z czasem do postaci „Zabriskie”. Ów niewyobrażalny majątek Martin Zborowski podzielił w testamencie na trzy równe części, przyznając je córce, pasierbicy i synowi. Syn miał na imię Eliot.

Eliot, gdy dorósł, wiódł żywot playboya, uwielbiała go nowojorska socjeta, a on sam świetnie się przy tym bawił. Bawił się także sportami, najchętniej takimi, które wiązały się z ryzykiem postradania życia. Grał w polo, znakomicie i gdy podczas turnieju spadł z konia, łamiąc kilka kości, pisały o tym wszystkie gazety. Świetnie radził sobie z inwestowaniem w nowojorskie nieruchomości, ewidentnie gen uzdolnień finansowych w jego rodzinie nie zanikł od siedemnastego wieku. Ale… Ameryka go nudziła. Zaczął regularnie podróżować do Anglii, by brać udział w konnych pogoniach za lisem. W pewnym momencie przeprowadził się tam na stałe, nie tylko ze względu na tereny odpowiednie do takich polowań. Chciał oto poślubić rozwódkę, a w jego kręgach, po amerykańsku pełnych purytańskich hipokrytów, patrzono na to z pogardą. Kobieta owa, o której więcej opowiem później, pochodziła z niezwykle zamożnej rodziny Astorów, więc przynajmniej znajomi Eliota mogli być pewni, że nie weszła w nim w związek dla jego kolosalnej fortuny.

Eliot Zborowski zachował potężny majątek w USA, głównie nieruchomości, ale w chwili szczodrości podarował niewielki park miastu Nowy Jork – długo później Antonioni uwiecznił go w swoim filmie, nazwanym od parku „Zabriskie Point”. Rodzina od pokoleń używała właśnie pisowni „Zabriskie” i to dopiero ojciec Eliota, Martin, ponownie spolszczył nazwisko rodowe. Tenże Martin Zborowski zaczął także posługiwać się tytułem hrabiowskim, opisując siebie jako „hrabia Mountsalvain” albo „hrabia Montsaulnin”, zależnie od źródła. Czy naprawdę był hrabią? Może i tak, ale o to mniejsza, nikt nie ośmielił się przeprowadzić badań, które mogłyby zaprzeczyć arystokratycznemu pochodzeniu magnata finansowego. Według mnie jakiś tytuł zapewne w Polsce przodkowie posiadali, a Martin zaczął się do niego przyznawać wówczas, gdy powrócił do prawidłowej pisowni nazwiska. Jego syn Eliot także nazywał siebie hrabią i trzeba przyznać, że do jego zawadiackiego charakteru oraz wielkich zasobów tytuł ten pasował idealnie.

Eliot Zborowski, jak zaznaczyłem wyżej, zachował wiele nieruchomości w USA, miał posiadłości we Francji, a w Anglii zakupił dom o nazwie Coventry House w miejscowości Melton Mowbray, który zresztą istnieje do dziś. Lokalna populacja lisów zadrżała z przerażenia. Hrabia uwielbiał wszelkiego rodzaju współzawodnictwo i, gdy się nudził, proponował kumplom dzikie zawody. Przykład? Bardzo proszę. Gdy w 1890 roku atrakcyjna córka jednego z okolicznych właścicieli ziemskich go sprowokowała, zaproponował, że wraz z kolegami odbędzie nocny, konny wyścig z przeszkodami przy świetle Księżyca. W strojach do jazdy konnej jeźdźcy byliby całkiem niewidoczni, zatem zaproponował, aby wszyscy przyodziali nocne koszule, z których jedną pożyczono od którejś z dam, w kolorze różowym. Eliot i jego ekipa ogołocili stację kolejową w Melton Mowbray ze wszystkich latarń, by nimi oznaczyć wszystkie przeszkody na trasie wyścigu. Wyścig się odbył, ale koń hrabiego potknął się tuż przed metą i arystokrata zajął tylko drugą pozycję. Stanowiło to zwiastun zjawiska, które czasem współcześni określali mianem klątwy, wiszącej nad rodziną: Eliota i potem jego syna często bowiem określano lekceważąco jako „zawsze drugich”.

cd.