czyli dlaczego nabieramy się na ozonowanie pochwy i jedzenie pestek awokado oraz pigułki na odchudzanie
Wszyscy wiemy, że w internecie (i nie tylko) krążą przepisy na szybką poprawę bolączek: popularne portale wrzucają przepisy na zupę antynowotworową, gubienie tłuszczu z brzucha czy poprawę odporności; do tego w zasadzie co chwilę w mediach pojawiają się „nowe (amerykańskie) badania”, które co roku sobie zaprzeczają (kawa jest zdrowa, niezdrowa, przedłuża życie, niszczy organizm, wypłukuje magnez, dostarcza magnezu…). Lekarze i naukowcy reklamują suplementy na równi z szarlatanami i różnymi ptaszkami z rodziny łuszczakowatych (wink, wink), fora puchną od porad, a do tego przecież wczoraj koleżanka napisała, że wypijanie codziennie łyżki oliwy na czczo zdziałało u niej cuda, a z kolei pani z milionem obserwujących przysięga, że zakrapianie oczu odstanym moczem przywróciło jej ostrość widzenia. Niby patrzymy na te doniesienia, uśmiechamy się, kiwamy głową, ale jak trwoga, to do… ząbka czosnku wkładanego do pochwy w ramach kuracji przeciwgrzybiczej, prawda?
Ostatnio debunkowaliśmy wpis z Twittera dotyczący jedzenia startych pestek awokado (przeciwnowotworowe! przeciwstarzeniowe! zabijają wolne rodniki!) – to jeden z przykładów tego, jak bardzo nasza psychika potrafi zwieść nas na manowce. I o tym będzie mój wpis: dlaczego tak często wybieramy medycynę alternatywną czy te tam „ukryte terapie” (wlewy z witaminy C albo amigdalinę na raka), picie moczu, dziwaczne sposoby pielęgnacji uzębienia (przepisy na wybielanie zębów… wybielaczem), cudowne sposoby radzenia sobie z naturalnym procesem starzenia (ozonowanie odbytu) lub zgoła szatańskie metody na „zachowanie zdrowia” – fizycznego i psychicznego (wlewy doodbytnicze z kawy, kropelki na odstraszanie wampirów emocjonalnych albo popularne ostatnio „resetowanie” nerwu błędnego za pomocą gwałtownego zanurzania głowy z misce z lodowatą wodą [nie róbcie tego w domu]).
Aby zrozumieć, dlaczego nasza koleżanka od miesiąca je tylko magiczną zupę z kapusty (nie będę tu wklejać linków do diety kapuścianej), musimy zagłębić się w meandry ludzkiej psychiki. Pseudonauka jest popularna i chętnie wybierana głównie z jednego powodu: zdaje się potwierdzać to, w co wierzymy, wzmacniać nasze przekonania, a dodatkowo daje nam kartę wstępu do ekskluzywnego klubu „wiedzących”. Nauka z kolei zmusza nas do ciągłych poszukiwań, podważa przekonania, często sama sobie przeczy – i naukowcy nie mają z reguły problemów z przyznaniem się do błędów czy niesprawdzonych teorii. Natomiast Gwyneth Paltrow, zachwalająca wspomniane już ozonowanie odbytu czy wciskająca kobietom jadeitowe jajka zapewniające jakoby poprawę w kwestii nietrzymania moczu i satysfakcji ze współżycia, nie musi się martwić o dostarczanie dowodów, wystarczy zrobić to raz, a potem oprzeć marketing na tysiącach zadowolonych klientek, a raczej kupionych recenzji. Dodajmy, gwoli ścisłości, że wydatek kilkudziesięciu dolarów na jajko jest zbędny, a dobry fizjoterapeuta i ewentualna farmakoterapia zdziałają lepiej i często szybciej (a na pewno bezpieczniej) podobne „cuda”.
Z badań wynika, że osoby przychylnie patrzące na alternatywną medycynę (ang. complementary and alternative medicine, CAM) to zwykle osoby lepiej wykształcone (!), mniej zdrowe, o holistycznym podejściu do własnego zdrowia. Są to też częściej kobiety niż mężczyźni, ale nie stwierdzono jednorodnego poziomu zadowolenia z medycyny konwencjonalnej. Nie wyjaśnia to jednak, dlaczego takie osoby chętniej sięgają po reklamowane nowinki czy też próbują stosować „starożytne metody, które Big Pharma ukrywa przed ludźmi”. Pozwólcie mi zatem wysnuć tutaj własną teorię (opartą na źródłach naukowych), która całkiem nieźle, moim zdaniem, odzwierciedla problem.
Podczas jednego z licznych badań dotyczących zwolenników CAM odkryto, że są to osoby, które mocno wierzą w magiczne właściwości różnych potraw czy roślin/zwierząt, a także preferują tzw. myślenie intuicyjne, zwane też rozumowaniem intuicyjnym, doświadczeniowym lub skojarzeniowym. Ten właśnie rodzaj myślenia jest nam niezwykle potrzebny i nie bez powodu wyewoluował wraz z nami i pozostał, choć obecnie często przynosi więcej szkody niż pożytku. Rozumowanie to pomagało naszym przodkom decydować, czy dane zwierzę jest groźne, czy nie (jeśli ma pazury, wielkie kły i zwinnie się porusza, jest takie prawdopodobieństwo, choć wcześniej zwierzęcia nie widzieli), czy warto spróbować nowego owocu (wygląda jak jabłko) lub czy to dobry dzień na polowanie (brak chmur, lekki wiatr, nie pada). Oczywiście rozumowanie to poprowadziło nas w dwie strony: z jednej umożliwiło postęp, rozwój nauki (pchająca nas intuicyjna ciekawość, próbowanie nowych rzeczy, bo skoro dopłynęliśmy do A, to znaczy, że dopłyniemy i do B), ale też sprowadziło nas na manowce.
Swojski wygląd rozmaitych roślin lub intuicyjne domyślanie się działania różnych substancji, a także skłonność ludzi do czucia się częścią grupy (czym bardziej ekskluzywnej, tym lepiej) przyniosły nam ogrom nieszczęść. Pół biedy, kiedy wyglądającej jak człowiek roślinie przypisujemy magiczne właściwości przywracania sił witalnych, płacimy za niebieski znaczek na Twitterze, by w końcu poczuć się elementem szczególnej grupy użytkowników, a nawet jeśli często jemy cytryny, bo są żółte jak tabletki witaminy C (a na przykład swojska pietruszka ma tej witaminy więcej – 100 g natki, czyli mniej więcej tyle, ile użyjemy do tabbouleh, zapewnia 221% zapotrzebowania na tę witaminę, podczas gdy 100 g cytryny: 88%).
Problem zaczyna pojawiać się wtedy, kiedy na zasadzie tychże podobieństw powstaje cały przemysł pseudofarmaceutyczny: domyślacie się zapewne, że chodzi o homeopatię. Preparaty te, składające się głównie z wody, cukru i czasami alkoholu lub innych dodatków, przygotowywane są na zasadzie „zwalczania podobnego podobnym”, tyle że w rozcieńczeniu, które wymaga od zażywającej je osoby naprawdę ogromnej wiary w to, że zadziałają. Jednak obiecują one efekty, które można osiągnąć bezpiecznie: żadnej chemii (ojej), żadnej Big Pharmy (tylko ogromne korporacje), a do tego leczenie dolegliwości, o których nawet nie wiedzieliśmy, że istnieją – za to w naprawdę solidnej cenie.
Podobnie jest z większością wszelkich innych cudownych preparatów, zdrowych pomysłów na wykorzystanie pestek z awokado (nie róbcie tego w domu), stosowaniem preparatów dla koni w leczeniu Covid-19 i tak dalej. Osoby zachęcające nas do takich eksperymentów wykorzystują naszą skłonność do myślenia intuicyjnego oraz swego rodzaju irracjonalności: wszak płynięcie pod prąd nieraz skutkowało wielkimi odkryciami! Otóż… jest to ogromny błąd, który może nas kosztować nawet życie. Dlatego też uważam, że poleganie na intuicji, choć jest nam potrzebne, powinno być dla nas tylko dodatkowym elementem, a nie podstawą egzystencji.
Czy możemy coś zrobić, żeby odwieść osoby korzystające nadmiernie z różnych „cudownych leków i sposobów” od robienia sobie krzywdy? Naukowcy są zgodni, że przekonanie osoby wierzącej bardzo silnie w teorie spiskowe, duchy, płaską Ziemię, chemitrailsy, rtęć w szczepionkach czy magiczne niemal właściwości pigułek z cukru jest co do zasady niemożliwe. Możemy jedynie podsuwać odpowiednie materiały, zachowywać spokój (wszelkie kłótnie, tłumaczenia itd. podsycają jedynie w danej osobie przekonanie, że ma rację, skoro jej wierzenia wywołują w innych taki sprzeciw) i starać się dbać o to, by taka osoba jednak regularnie chodziła do lekarza. Ogromnym problemem od dekad są też alternatywne metody leczenia raka: o ile lekarze nierzadko zalecają jako dodatkowe takie metody, jak medytacja czy nawet akupunktura, to niestety nadal zbyt wielu pacjentów daje się skusić oszustom oferującym cudowne leki: a to dietę sokową, a to amigdalinę, a to magiczne kryształy czy reiki. Dodatkowo pacjenci, zmanipulowani przez sprzedawców oleju wężowego, szkodzą sobie, nie rozmawiając z lekarzami o swoich pomysłach (bo wiadomo, Big Pharma). Rozmawiałam z wieloma lekarzami, personelem pielęgniarskim i członkami rodzin chorych, bo swego czasu próbowałam zrozumieć, dlaczego ktoś, kogo znałam, zdecydował się zrezygnować z leczenia i polecieć do Meksyku na cudowną amigdalinową terapię. Wszyscy w którymś momencie mówili, że internet przyczynił się paradoksalnie nie tylko do zwiększenia dostępu do nauki, ale także do rośnięcia w siłę osób, grup czy firm, które wykorzystują ludzkie słabości do zarabiania na zwykłym oszustwie, bazując a to na większej czy mniejszej sławie lub autorytecie (Paltrow, Mejza), a to na marketingu szeptanym, wykupionym za część zysków ze sprzedaży.
Co możemy z tym zrobić? Jedynie cały czas promować naukę. Do czego Was zachęcam! Żeby to ułatwić, w kolejnych częściach zajmę się po kolei najpopularniejszymi i najdziwniejszymi metodami CAM: ich genezą, marketingiem, powodami popularności i naukowymi dowodami na brak skuteczności.
Źródła:
https://www.researchgate.net/publication/222385887
https://www.aafp.org/pubs/fpm/issues/2001/0300/p37.html
Jak stwierdził Einstein są dwie nieskończoności – wszechświat i ludzka głupota, przy czym co do tego pierwszego, nie ma jeszcze całkowitej pewności.