Kim był?

Bruce Lee (1940-1973) był aktorem i mistrzem sztuk walki (Ryc. 1). Uważa się go za największego mistrza sztuk walki wszech czasów i ikonę popkultury XX wieku. Film z jego udziałem „Wejście Smoka” (Enter the Dragon) zarobił 400 milionów dolarów przy budżecie 850 000. Zmarł nagle w Hong Kongu w czasie nagrywania dźwięku do filmu „Wejście Smoka” w wieku 32 lat.

Dlaczego tak młodo umarł?

Jest na ten temat wiele hipotez. Oficjalnie przyczyną śmierci była nadwrażliwość na lek przeciwbólowy Equagesic, ale nie ma ten temat żadnego raportu toksykologicznego. Wśród fanów panuje przeświadczenie, że zginął od „ciosu wibrującej pięści” (Dim Mak), co miało być zemstą za ujawnienie tajemnic sztuk walki lub za groźby skierowane pod adresem mafii. Mówi się też o klątwie rodzinnej: syn Bruce’a Lee zginął w wieku 28 na planie filmu w wyniku przypadkowego strzału, a starszy brat zmarł w wieku 3 miesięcy w tajemniczych okolicznościach. Są też hipotezy o nadużyciu narkotyków (marihuana, kokaina), ale nie potwierdzają tego wyniki sekcji zwłok. Ponieważ wykazała ona obrzęk mózgu, zajmijmy się tym wątkiem.

Obrzęk mózgu i hiponatremia

Bruce Lee miał już w życiu epizod z obrzękiem mózgu: było to dwa miesiące przed śmiercią. Poczuł się słabo, miał bóle i zawroty głowy oraz trudności z chodzeniem. W końcu zwymiotował i stracił przytomność. W szpitalu w Hong Kongu stwierdzono znacznie podwyższony poziom mocznika we krwi, co sugerowało uszkodzenie nerek. Po wyrównaniu poziomów elektrolitów Bruce poczuł się lepiej i opuścił szpital.

Ale coś było nie w porządku, bo zaczął pić coraz więcej płynów. Stopniowo zmienił swoją dietę, która zaczęła składać się głównie z warzyw i soków owocowych. W ciągu dwóch miesięcy stracił 15% masy ciała. Wiadomo, że zażywał leki moczopędne (czyli odwadniające). Lubił też zapalić skręta (ślady marihuany znaleziono w jego żołądku w czasie sekcji). Dzień jego śmierci (20.07.1973) był bardzo upalny, nawet jak standardy Hong Kongu. Bruce pracował cały dzień przy nagrywaniu dźwięku do filmu, ale po południu zaczął się uskarżać na ból i zawroty głowy. O 19.30 zażył niesteroidowy lek przeciwbólowy Equagesic, wypił dużo wody i położył się do łóżka. O 21.30 jego przyjaciółka Ting Pei stwierdziła, że jest nieprzytomny. Wezwany lekarz próbował go reanimować, ale po przewiezieniu do szpitala stwierdzono zgon. Sekcja zwłok nie wykazała żadnych obrażeń wewnętrznych, ale masa mózgu była znacznie podwyższona (1575 g wobec 1400 g). Sugerowało to obrzęk mózgu, i taką przyczynę wpisano w akcie zgonu. Ale skąd obrzęk mózgu?  W najnowszych opracowaniach na temat jego śmierci pisze się, że prawdopodobną przyczyną obrzęku mózgu była hiponatremia, czyli zbyt niskie stężenie sodu (poniżej 135 mmol/l). Skąd z kolei hiponatremia? Tu trzeba wyjaśnić, jak nasz organizm gospodaruje wodą.

Gospodarka wodna naszego organizmu

Woda to podstawa życia. Wprawdzie składamy się z 60% z wody, ale musimy nią rozsądnie gospodarować, żeby z jednej strony nie zgromadzić jej nadmiaru, a z drugiej strony nie odwodnić się. Przy czym stężenie soli (głównie chlorku sodu) musi utrzymywać się na stałym poziomie. Wodę wchłaniamy w postaci żywności i napojów (trochę też sami produkujemy), a wydalamy głównie w postaci moczu (60%). Tracimy ją też przez skórę (20%) i w ramach wymiany gazowej w płucach (12%). Ok. 8% wody tracimy w kale. Tak więc nasza gospodarka wodna zależy głównie od nerek. Jak działają?

Nerki i filtracja osocza

Nerki filtrują osocze w kłębuszkach nerkowych: krew z tętnicy nerkowej przepływa przez nie z prędkością 1,2 litra na minutę. Dzięki filtracji pozbywamy się produktów metabolicznych, szkodliwych lub w najlepszym razie bezużytecznych. Są to głównie związki azotu (mocznik, kwas moczowy, jony amonowe), a także barwniki żółciowe i urobilina (pochodna rozkładu hemoglobiny), które nadają moczowi kolor i zapach. W czasie filtracji powstaje tzw. mocz pierwotny, którego powstaje ok. 170 litrów na dobę. Ten mocz zostaje natychmiast zagęszczony w kanalikach nerkowych, i wtedy powstaje mocz wtórny (ten, który wydalamy). Jego dobowa produkcja to ok. 1,5 litra na dobę. Aby wytworzyć  mocz wtórny, musimy:

Oba te procesy podlegają ścisłej regulacji przez hormony. Najważniejsza jest wazopresyna, ale działa też renina, aldosteron, angiotensynę i przedsionkowy czynnik natriuretyczny (atrial natriuretic peptide, ANP).

Zagęszczanie moczu polega na odzyskiwaniu wody. Dzieje się to w kanalikach nerkowych, które można podzielić na proksymalne, dystalne i zbiorcze.  Ok. 90% wody odzyskiwane jest w kanalikach proksymalnych. Jest to tzw. resorpcja obligatoryjna. Pozostałe 10% jest odzyskiwane w kanalikach dystalnych i zbiorczych w ramach resorpcji fakultatywnej. Stopień odzyskania wody zależy tu od osmolalności osocza. Jest to stężenie substancji czynnych osmotycznie (głównie soli i glukozy). Miarą osmolalności jest osm: liczba moli substancji czynnych osmotycznie rozpuszczonych w 1 kg rozpouszczalnika. Osmolalność rośnie, kiedy jest gorąco i tracimy wodę, np. pocąc się. W odpowiedzi podwzgórze powoduje uczucie pragnienia (szukamy czegoś do picia), a jednocześnie (za pośrednictwem przysadki) wydziela hormon antydiuretyczny, zwany także wazopresyną. Ten hormon powoduje wchłanianie wody w kanalikach dystalnych i zbiorczych (Ryc. 2).

Niezdolność do zagęszczania moczu powoduje moczówkę prostą (diabetes insipidus). Choroba ta objawia się wydalaniem dużej ilości niezagęszczonego moczu (5 – 25 litrów dziennie), postępującym odwodnieniem i hiponatremią.

Jest całkiem możliwe, że Bruce Lee cierpiał na chorobę nerek, o której nie wiedział. Spowodowało to hiponatremię i obrzęk mózgu. W następnym odcinku napiszę, jaką rolę mogły odegrać białka przenoszące wodę przez błonę komórkową, czyli akwaporyny.

Literatura dodatkowa: hipoteza hiponatremii

https://academic.oup.com/ckj/article/15/12/2169/6546216